صنعت حصيربافي در منطقه سیستان باگويش اصيل بافي و در منطقه بلوچستان گويش تكرد تلفظ مي شود. كه از نظر نوع ماده اوليه و با هم تفاوت زيادي دارند. اصيل از ساقه هاي ني ساخته مي شود. و تكرد از برگ درخت سخن خرماي وحشي منحني دار كه به شرح هر كدام در ادامه مي آيد.
توليدات هر دو نوع عبارتند از: سايه بان، ظروف مختف، پرده و ....
اصيل بافي (حصيربافي) از اين هنر دستي سابقاً بعنوان زيرانداز استفاده مي شده است و امروزه هم در منطقه سيستان كساني كه دسترسي به آن دارند از آن بعنوان زيرانداز در قسمت زيرفرش استفاده مي نمايند تا رطوبت زمين به فرشها اثر نكند. اين حصير از دو نوع مواد اوليه تهيه مي شده است.
1) از برگ درخت خرما، برگ فيش، براي ساخت حصير برگ فيشي ابتداء برگ درخت خرما را به اندازه دلخواه پر مي كند و سپس آن را داخل آب قرار مي دهند. آنقدر داخل آب مي ماند تا رنگ برگ كه سير هست مايل زرد شود و يا اينكه جهت تسريع كار برگهاي برگ شده را درآب جوش قرار مي دهند تا زرد شود و بعد از اين مرحله حصير را مي بافته اند.
2) ساخت حصير را از ني نيزار در درياچه هامون علاوه بر ني ايكه در خوراك دامي باشد ني ديگري هم به مقدار كه مي رويد كه كمي زرد بوده و فاصله بندهاي آن دو يا سه برابر ني هاي خوراك دام مي باشداين ني ها را جمع آوري كرده و آنها راب ا سر چاقو دو تكه مي كنند و با چكش چوبي (كوتك) مي كوبند تا كمي نرم شود و بعد از اين مرحله حصير را مي بافند
طريقه ساخت حصير:
چه حصير از برگ درخت خرما باشد چه از ني طريقه بافت يكي است در ابتدا سه يا پنج يا هشت دانه ني يا برگ درخت خرما بافي انتخاب شده و در جهت طولي و شروع به بافت مي كنند به حالت چپ و راست تا اتمام حصير و حصير را به هر شكل كه بخواهند مي توانند ببافند. به شكل مربع، مستطيل كرد و بنا به گفته يكي از بافندگان را حاج غلام لشكري سابقاً تمام مسجد گوهرشاد بوسيله حصير كف پوشي شده بود، آنها يكپارچه و جاي ستونها را هم در آن رعايت كرده بودند.
امروزه به علت فراواني زيلوهاي پلاستيكي اين صنعت دستي جايگاه خود را از دست داده است و عامل ديگر عدم رويش ني مخصوص حصيربافي به مقدار زياد در درياچه هامون مي باشد عمر يك حصير به مراتب ا زيك زيلو بيشتر و قيمت آن نيز به مراتب از آن ارزانتر مي باشد و علاوه بر اين در قسمت زير حصير نم زمين خشك مي شود چون هوا لابلاي آن نفوذ مي كند ولي زيلو پلاستيكي رطوبت زير آن جمع شده و محل مورد استفاده بوي رطوبت خواهد داد. لازم به يادآوري است كه قدمت بافت حصير در سيستان به بيش از سه هزار سال مي رسد كه اكثر تاريخ نويسان به وجود كارگاهها فعال حصيربافي كه جزء بهترينها بوده اند اشاره كرده اند سابقاً دامداران و صيادان براي ساختن خانه هاي خود از اين حصيرها استفاده مي كرده اند و تمام خانه از سقف گرفته تا ديوارهاي آن حصيري بوده است اكثر حاشيه نشينان درياچه هامون با اين حرفه آشنائي كامل دارند.
نخل هاي وحشي بر دو گونه اند: يك گونه آن داراي برگهاي پهن و كلفت مي باشد و نوع ديگر آن داراي برگهاي پهن و نازك مي باشد كه اكثر دست ساخته هاي منطقه بلوچستان از جنس نخل وحشي نوع دوم مي باشد البته در منطقه بلوچستان برگ نخل خرما (درخت خرما) استفاده زيادي جهت دست ساخته ها نمي شود. وسايلي كه در بلوچستان ازن خ وحشي و يا (دار) بافته مي شود بسيار زياد مي باشد بلوچ از نخل از جانپناه گرفته تا زيرانداز خود را مي سازد به هر كوشه زندگي او نگاه كني دست ساخت هاز جنس نخ وحشي را مشاهده خواهي نمود نخ وحشي نيز مانند بلوچ تنها قامت تنومندي مي باش دكه قدرت و تحمل زيادي در برابر ناملايمات جوي از خود نشان مي دهد و انكار خداوند نخل وحشي را فقط براي مردم اين نقطه از خاك خلق نموده است چون از ايرانشهربكدري به سمت خاش كمتر اثري از نخل وحشي مشاهده مي شود ولي هرچه به سمت نيكشهر پيش روي به وسعت آنها افزوده مي شود.
تكرد واژه فارسي آن حصير مي شود و در بلوچستان در اكثر روستاها از آن بعنوان زيرانداز استفاده مي شود. البته تكردها به سفارش افراد به 6 متري و گاهاً 3 متري بافته مي شود انواع نقش هاي روي حصير عبارتند از:
1- نقش سيچكان اين نقش زيرباف است و در بافت حصيرهاي مرغوب از آن استفاده مي شود.
2- اشتر اين نقش شبيع ردپاي شتر مي باشد.
3- رهبند اين نقش مثل جاده است.
4- نقش ساده
روپك :
واژه مترداف فارسي آن جارودستي مي شود و از اين جارو جهت رفت وروي منازل استفاده مي كنند. موارد مورد نياز: نخل وحشي از نوعي كه داراي برگهاي پهن و كلفت مي باشد.
پروند:
واژه فارسي آن كمربند مي شود و از آن جهت بالا رفتن و چيدن خرما استفاده مي كنن كه حدود 5 سانتي متر تهيه مي كند و از آن جهت بالارفتن و چيدن خرما استفاده مي نمايند و امروزه به وفور خرماكاران بلوچستاني از آن استفاده مي نمايند.
سواس:
نوعي كفش يا پاپوش گياهي مي باش دكه در هيچ جاي ديگر ايران بجز بلوچستان تهيه نمي شود و چون در جاي ديگري تهيه نشده است نام و واژه هاي فارسي براي آن نمي توان يافت.
سمان:
اين نيز نوعي حصير مي باشد و ظاهراً اين اسم عربي مي باشد و از آن بعنوان زيرانداز استفاده مي شده است.
نقش مايه هاي روي حصير كه به شكل مستطيل هاي خلاف جهت هم ميباشند سيچكان ناميده مي شود كتورباكتيريا واژه فارسي آن مشخص نيست و از آن زبان بلوچ جهت تكه داراي وسايل خياطي و دوخت و دوز استفاده مي كنند.
بادل:
واژه فارسي آن مشخص نيست و از آن جهت پوشش لوكه ها و كردتوپ ها استفاده مي شود.
كوركيح:
واژه فارسي آب سند مي شود و از آن جهت نكند گوشت خشك شده خرما و يا ساير مواد غذائي استفاده مي كنند.
سفت:
واژه اي مترداف با فارسي جهت آن بافت نمي شود بعلت عدم استفاده فارسي از آن وارد اين دست ساخته هاي جهت جابجائي انواع بارها استفاده مي شود.
مصلي: واژه مترداف آن جانماز يا سجاده مي باشد كه جهتا داء فريضه نماز از آن استفاده مي نمايند.
كتل يا كچو:
واژه فارسي آن احتمالاً مي شود خورجين گياهي از اين وسيله جهت حمل بار استفاده مي كنند.
چيلُك:
واژه مترداف فارسي آن طناب گياهي مي شود و از آن بعنوان طناب براي كشيدن و بستن استفاده مي شود.
كوادپچن يا گوادگچن:
واژه فارسي آن بادبزن دستي مي باشد كه از جهت بادزدن وسرد كردن استفاده مي شود.
تيچك:
واژه فارسي آن احتمالاً مترداف غربال مي شود ولي مانند غربال سوراخ ندارد و از آن جهت تميز كردن بردن برنج عدس و يا ساير غلات استفاده مي شود.
تت:
واژه فارسي آن مترداف مي باش دبا تور گياهي و از آن جهت هم كاه و برنج و يا آوردن برگ درختان استفاده مي شود.
كپات:
واژه فارسي آن مي شود سبد كوچك خرما ولي شكل آن مانند سبد نيست.
شاهيم:
واژه مترداف فارسي آن ترازوي دو كفه ا ينخ دار مي شود. و از آن جهت توزين انواع محصولات كشاورزي و غذائي استفاده مي كنند.
كچ با كچ:
واژه فارسي اين دست ساخته مشخص نيست و از آن صرفاً جهت حمل استفاده مي شود.
پرفك:
واژه فارسي آن پرده بافي با شاخه درخت خرما مي شود و از آن براي تزئين پنجره و جهت جلوگيري از ورود حشرات و تابش نور آفتاب به درون اطاقها جلوگيري مي شود.
خولك بافي:
واژه فارسي آن پرده حصيري مي باشد از اين پرده هاج هت جلوگيري از تابش نورآفتاب و حشرات موذي به داخل منازل استفاده مي شود (موارد مورد نياز خولك كه يكنوع ني دريائي مي باشد و نخ پنبه).
كـره:
مانند تورهاي فلزي است كه امروزه زير پشم شيشه سقف سوله ها قرار مي دهد نام معادل فارسي آن مشخص نيست از كره جهت پوشش سقف اطاقهاي نشيمن و دامداري ها استفاده مي شده است.
چيلك بافي:
طناب ساخته شده از الياف گياهان از اين طنابها براي حمل بار با حيوانات و محكم كردن سقف خانه هاي قديمي و غيره استفاده مي شده است. مواد اوليه مورد نياز: برگ كرته و جلد نخ مانند دور درخت خرما مي باشد.
پينرفيش:
ابتدا الياف را تك تك مي كشندكه جهت اين كار وقت زيادي صرف مي شود بعد از اينكه تمام الياف كشيده شد آنها را چند تا چند تا با هم كرده و به صورت گروههاي سه تائي و چهارتائي مانند قسمت قبل مي باشد و عمر اين نوع طنابها چندين سال مي باشد و در مقابل آفتاب بر حساسيت چنداني ندارد هر دو نوع مواد اوليه در منطقه وجود دارد. اين صنعت دستي با ورود طنابهاي پنبه اي و نايلوني از رونق افتاده و جاي خود را به اين صنايع جديد داده است و قدرت رقابت از نظر مقدار توليدي راب ا اين طنابها ندارد ولي در قسمت كيفيت هنوز هم برتري خود را نسبت به آنها به اثبات رسانده است. اكثر مردان روستائي در هنگام احتياج و جائي كه دسترسي به طناب نداشته باشند از اين نوع طنابها، مي بافند.
رك:
(تقريباً مانند تورماهيگيري مي باشد) از اين وسيله براي حمل كاه استفاده مي شود طريقه ساخت رككه از خانواده چيلك هست و نسبت به چيلك خيلي نازكتر مي باشد مانند چيلك هست و از همان دو روش ذكر شده در آن قسمت و به همان طرق ساخته مي شود و امروزه ديگر جهت حمل كاه هيچ استفاده اي ندارد و جاي خورابه كيسه هاي پلاستيكي بزرگ واگذار كرده است لازم به ذكر مي باشد كيسه پلاستيكي در مقابل آفتاب و حرارت آن هيچ مقاومتي نداشته و يك سال هم دوام نمي آورند در صورتي كه رك چندين سال عمر مي كرده و اگر قسمتي از آن پاره مي شد دوباره قابل تعمير مي باشد و اين وسيله را هم مردان بسته به سليقه خود در موقع ضرورت تهيه مي نموده اند پس از اينكه طناب مورد نظر جهت ساخت رك تهيه شد آن مانند تور ماهيگيري با چشمه هاي در ابعاد 10*10 مي بافند و بزرگي آن بستگي به نوع وسيله حمل و نقل آن زمان (الاغ ـ شتر ـ اسب) داشته است و تا حدود سال 1340 از آن استفاده عمومي مي شده است.
توتن:
(قايق گياهي) از اين وسيله براي حمل و نقل بار مسافر استفاده مي شود.
موارد مورد نياز جهت ساخت گياه توتك مي باشد براي ساخت اين نوع قايق از توتك كه قبلاً شرح آن داده شد استفاده مي شود البته از نوع توتكي كه ساقه ندارد از اين گياه جمع آوري كرده و در محلي مي گذارند تا كاملاً خشك شود.
كلادوره اي:
واژه فارسي آن كلاه حصيري لبه دار مي شود و از آن جهت جلوگيري از تابش نور شديد آفتاب به سر و صورت استفاده مي كنند.
زودباش کلیک کن دیگه ... 