خشکسالی و قحطی در سیستان

[sanchooli]

در فرهنگ مردم سیستان معمول است که می گویند سیستان یا بر اثر کم آبی صدمه می بیند یا در اثر سیلابها دچار خسارت می گردد . مسئله کم آبی حتی در سالهایی که با سیلاب منطقه مواجه بوده در بعضی نقاط بدلیل ناهماهنگی در توزیع و کمبود تاسیسات آبی مدرن بوضوح مشاهده می گردد . (( در سال 220 ه.ق قحطی بی سابقه ای در سیستان پدید آمد ، در منابع تاریخی از خشکسالیهای زیادی در این سرزمین یاد شده است . ثروتمندان و مالکان عمده ، کندوهای ذخیره گندم وجو را می گشودند یا می فروختند و یا در راه خدا بذل می کردند . کم کم ذخایر غلات پایان یافت و هنوز فصل خرمن بود که گرسنگی آغاز شد و در آن سال میوه و خشکبار و محصول از بین رفت ، پسران و جوانان بازی و تفریح را در کنار جوی عمار فراموش کردند ، دختران وسایل آرایش و طرب را کنار گذاشتند ، آن سال ازدواجی صورت نگرفت و آسیابهای بادی از کار افتادند ... خشکسالی سال 400 ه.ق را مولف تاریخ سیستان این چنین توصیف می کند (( واندرسنه اربعمائه غله تنگ شد و قحط افتاد خرواری گندم به دویست و چهل درم شد و مردمان را رنج رسید تا رمضان این سال ... نرخ به حال خویش بازگشت .
در سال 999 ه.ق قحطی بسیار سختی در سیستان بوجود آمد که مردم به یاد نان ، جان می دادند و در هیچ جا غله یافت نمی شد. بدنبال خشکسالیهای تاریخی ، مسئلهبوجود آمدن قحطی و بیماریهای ناشی از تغذیه ناقص ، مرگ و کیر ، افزایش سرسام آور قیمت ارزاق عمومی ، ناامنی و حمله به انبارهای غله اشخاص متمول امری معمول بوده است .
مشکل کم آبی در سالهای اخیر بعلت مسئله دیگری زندگی مردم را در تنگنا قرارداده است . دولت افغانستان پس از جنگ جهانی دوم به یاری شرکتهای آمریکایی برنامه گسترده ای را به نام ( طرح آبیاری هلمند – ارغنداب ) به اجرا در آورد و دست به کار ساختن و بازسازی سدهایی گردید که دو سد بزرگ ، یکی برروی شاخه هلمند ( هیرمند ) به نام سد کجکی به گنجایش 1800 میلیون متر مکعب و دیگری ارغنداب را برروی رودی به همین نام در شمال قندهار با گنجایش 400 میلیون مترمکعب ساخته است ( باتوجه به این سدها ، آبگذرها ، کانالها و شهرهای نوبنیادی مانند لشکرگاه در 45 کیلومتری جنوب گرشک ایجاد شده است . تاسیسات آبی افغانستان که پس از سال 1957 برروی رود هیرمند ساخته شد ، مشکل کم آبی را بیش از پیش برای کشاورزان سیستان مهیا کرد . حتی می توان گفت وضعیت زیست بوم سیستان را هم دگرگون نموده بطوری که در 50 سال اخیر 5 الی 6 خشکسالی شدید بر سیستان وارد شده که سخت ترین آنها در سالهای 50-49 و 80-1379 بوده است . در این سالها دریاچه هامون خشکیده و زیست ماهیان و مراتع پیرامون با خطر جدی روبرو گردیده است .
پیامد این خشکسالی ها مهاجرت و ترک خانه و کاشانه شمار قابل نوجهی از جمعیت منطقه در سال 1350 بوده است . البته در این زمان وجود مخازن چاه نیمه در ایام خشکسالی تا حدودی چاره ساز گشته است.