شمارش روزهای ماه و سال با یک تقسیم ششگانی است با مبدأ نوروز، روزها را شش به شش محاسبه کرده و هر شش روز را یک «ششه»(šeša)نام گذاری کرده اند. برای مشخص نمودن ترتیب «ششه ها» از ششه دوم شماره مجموعه روزها را نیز به آن می افزایند. بنابراین ششه دوم ششه دوازده است و به همین ترتیب «ششه هیجده»، ششه بیست و چهار تا برسد به ششه چهل از آن پس شمارش روزها ده دهی است، چهلم، پنجاهم تا به صد و بیستم که مصادف با شروع وزش بادهای 120 روزه است و خود یک مقطع و مبدأ زمانی محسوب می شود.
در بلوچستان نیز گاهشماری شمسی با نوع تولید در رابطه است، حتی اگر این نوع تولید در رابطه با قوام طبیعت مثل رسیدن میوه گیاهی خودرو یا جفت گیری حیوانات وحشی باشد به این شرط که حاصل هر دو از طریق گردآوری یا شکار به مردم برسد. مثلاً دامداران زمان کوچ و فصل قوچ گذاری و زایش دام را مبدأ ومعیار گاهشماری می دانند. طوایف حوزۀجغرافیایی خاش زمان جفت گیری و زایش شکار (= مسروmasro) را هم یک مبدأ سنجش زمان می دانند در گاهشماری عشایر گمشادزیی ساکن لولوکدان یکی از ماهها «گرده ترک» نام دارد چون مصادف با رسیدن حاصل بادام کوهی درختچه خودرویی است که وقتی محصول آن برسد می ترکد و فصل بهره برداری از آن می رسد کشاورزان و عشایر ایرانشهر که رزقشان از خرماست، فصل باردهی نخل را ملاک و معیار گاهشماری خود قرار داده اند و حتی فصلی به نام «هاملین» و عشایر گمشادزیی کوچی به همین نام دارند[1]
نخلکاران از زمان خوشه کردن نخل تا پایان فصل برداشت محصول، از تقویم زیر استفاده می کنند:
1- نوروز همگانی : فصل خوشه کردن خرما
2- هیوار(hivâr)ماه گردافشانی
3- مک بند(mok band)ماه خوشه بستن خرما
4- کندی وار(kandivâr)ماه رنگ گرفتن خرما که به آن «سراپک وار»(sarapakvar)نیز می گویند .
5- نشانه(nešana)ماهی که در آن بعضی از دانه های خوشه می پزد
6- مک سند(mok sond)ماه سند کردن خوشه خرما
7- مک بر(mok bor)یا هامین، زمان بریدن خوشه خرما و برداشت محصول
8- نامن(nâman)یا یه رهت(yaraht)
زمان جمع آوری خرما و جوال کردن و ذخیره سازی آن؛
زمان جمع آوری خرما و جوال کردن و ذخیره سازی آن؛
9- آیه رهت(iyaraht)آخرین مرحله برداشت خرما، پایان فصل خرما
دو ماه بعد «مانتن چله» یعنی چله مادر یا خشک (چله بزرگ) و چوکین چله یعنی چله پسر یا «تر» و 25 روز بعداز آن نوروز سلطانی است و 25 روز بعداز نوروز سلطان مجدداً نوروز همگانی است که «مچ» خوشه می کند.
#_ftnref1
1- همه ساله در فصل خرما برخی از عشایر بلوچ گله های خود را در مناطق کوهستانی باقی گذاشته با خانواده خود برای جمع آوری خرما به نخلستانها کوچ می کنند. در واقع این گروه یک کوچ در درون کوچ اصلی خود دارند. البته این کوچ ضوابط خاصی دارد و هر طایفه به یک منطقه مشخص کوچ می کند. جز طایفه گمشادزیی که خود در ماشکید مالک نخلستان هستند و به همین منظور بدان جا کوچ می کنند، سایر طوایف خود مالک نخل نیستند و خرمای مورد نیاز خود را از طریق مزدوری با اجازه نخل تأمین می کنند برای اطلاع بیشتر؛
1- همه ساله در فصل خرما برخی از عشایر بلوچ گله های خود را در مناطق کوهستانی باقی گذاشته با خانواده خود برای جمع آوری خرما به نخلستانها کوچ می کنند. در واقع این گروه یک کوچ در درون کوچ اصلی خود دارند. البته این کوچ ضوابط خاصی دارد و هر طایفه به یک منطقه مشخص کوچ می کند. جز طایفه گمشادزیی که خود در ماشکید مالک نخلستان هستند و به همین منظور بدان جا کوچ می کنند، سایر طوایف خود مالک نخل نیستند و خرمای مورد نیاز خود را از طریق مزدوری با اجازه نخل تأمین می کنند برای اطلاع بیشتر؛
رک: محمد سعید جانب اللهی، «فنون کوچ نشینان بلوچ در سازگاری با محیط زیست»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 9، سال سوم تابستان 1367.
رک: محمد سعید جانب اللهی، «نقش اقتصادی نخل در زندگی بلوچ»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی شمارۀ 31، سال هشتم.
رک: فلیپ سی سالزمن، «کوچ متفاوت دو طایفه بلوچ»، ترجمۀ نیماهمای، مجموعه کتاب آگاه ایلات و عشایر، تهران 1362، ص 181 تا 192.
