جغرافیا نویس بزرگ " ابوالقاسم بن احمد جيهاني"

[mostafa]

ابوالقاسم بن احمد جيهاني

از شهير جغرافيانويسان نيمه دوم قرن چهارم است.كتاب گرانقدر اشكال العالم تاليف وي نه تنها از امهات كتب جغرافيايي كشور هاي اسلامي است بلكه نخستين مجموعه ايست كه محققي اگاه ودانا وايراني تبار از اداب ورسوم واموراجتماعي واقتصادي به ويژه اوضاع جغرافيايي سرزمينهاي اسلامي فراهم اورده است.

نام ونشان وتاليفات جيهاني از هزار سال پيش تا كنون شهرت پيدا كرده وعلاقه مندان تحقيق وتاريخ را مجذوب خود ساخته است

ظاهرا خاستگاه واولين تجلي نام واحراز مقام خانواده جيهاني را در سيستان مي يابيم. نخستين شخصيت نامي اين خاندان ابومنصور جيهاني در اخرين سالهاي قرن سوم هجري عامل بست بوده است. در اين باره تاريخ سيستان چنين روايت مي كند: 000 و بومنصور جيهاني از بست به سيستان امد اندر اول ربيع الاول سنه احدي وثلثمائه ومردمان سيستان رسول فرستادند نزديكاحمد بن اسمعيل تارسولان به حد بخارا برسيدند؛ احمد بن اسمعيل را دو غلام از ان وي بلب جيحون بكشتند بتعليم بوبكر دبير. هشت روز باقي از جمادي الاخر سنه احدي وثلثمائه.

ششمين جيهاني كه برنام ونشانش گرد وغبار فراموشي هزار ساله نشسته وبه ناحق جامه فاخرش را برتن بيگانگاني چون استخري وابن حوقل وغيره پوشانيده اند ابوالقاسم بن احمد الجيهاني مولف كتاب حاضر است كه از شرح حال وسرگذشت وي خبري نداريم. جز اينكه از متن كتاب به قسمتي از سفرهاي وي به شهر ها وكشور اگاه مي شويم0

000 از سرگذشت وزندگاني ابوالقاسم بن احمد جيهاني هيچ گونه اطلاعي در دست نيست وهنوز معلوم نشده است كه ايا مولف كتاب حاضر همانا عبدالله محمد بن احمد جيهاني بوده است كه كتاب جغرافياي وي در زمان ترجمه به فارسي به نام اشكال العالم به خود گرفته است يا اينكه مولف شخصيتي جدا گانه داشته است. هيچ يك از منابع وماخذ موجود از مسافرت ها وتحقيات محلي ابوعبدالله محمد بن احمد جيهاني ذكري به ميان نياورده اند؛ در صورتيكه متن كتاب حاضر نشان ميدهد كه نويستده ان به زيارت مكه معظمه رفته وشهرهاي شام فلسطين ومصر وعراق وعربستان را گشته؛ ضمن ديدار اثار تاريخي با شخصيت هاي چندي هم ملاقات داشته است ضمنا در شهر هاي عبادان وبصره به تحقيق پرداخته وازعسكر مكرم با كشتي به اهواز مسافرت كرده است.

همانطوري كه ابوعبدالله محمد بن احمد جيهاني در سال 365ه.ق در حال پيري نامزد وزارت بوده ابوالقاسم بن احمد جيهاني نيز در ان دوره مي زيسته است كه از سامانيان به ترتيب تا نوح بن منصور در كتاب خود ياد كرده است. متن كتاب نشان مي دهد كه ابوالقاسم بن احمد جيهاني قبل از سال 320 ه . در زمان خلافت المقتدر در سيرو سياحت بوده وبزيارت مكه مشرف شده است. انجا كه گويد در مكه هيچ اب روان نيست000 از قرار معلوم مولف ضمن اين كه به سبرو سياحت پرداخته شهرها را مي ديده وسيله گزارشگران وخبرنگاران( اصحاب خبر) نيز اوضاع واحوال شهر ها را بررسي كرده وبر تحقيق واطلاعات خود مي افزوده است000 موضوع گرد اوري اطلاعات وسيله اصحاب خبر نوشته گرديزي را بياد مي اورد كه000 جيهاني به همه ممالك جهان نامه نوشت ورسمهاي همه در كاهها وديوانها بخواست نسخت كردند ونزديك او اوردند.

بدين تفصيل ايا نمي توان احتمال داد كه ابوالقاسم احمد ابن جيهاني همان ابوعبدالله محمد بن احمد جيهاني بوده كه پس از تفويض وزارت به عتبي در سال 309 هجري زماني كه كاتب وشيخ العميد خراسان بوده به مكه رفته ومسافرت تحقيقي سر زمين هاي عربي وغرب ايران را انجام داده است؟000 خاندان جيهاني وشخصيت هاي نامي ان كه نخستين خاستگاه واحراز مقام انان در سيستان وماوراالنهر در اغاز گفتار معروض افتاد؛ بزرگي خاندان واوازه نامشان در كتاب هاي الفهرست؛ تاريخ بخارا؛ تاريخ يميني؛ تاريخ سيستان؛ جهان نامه؛ عقد العلي وغيره به كرات امده وثبت تاريخ شده است.000 سخن اخر اين كه ترجمه اشكال العالم چه به قلم ابوعبدالله محمدبن احمد جيهاني وزير ساماني باشد وچه نوشته ابوالقاسم بن احمد جيهاني يا هر شخص ديگر اثري است كه اساس كار ومسوده كتاب هاي صور ه الاقاليم ومسالك .ممالك وصوره الارض بوده وهمگي انها از اين كتاب پايه ومايه گرفته وبه شهرت رسيده اند.

اشكال االعالم/ تاليف ابوالقاسم بن احمد جيهاني(نخستين جهانگرد وجغرافي نگار ايراني) ترجمه علي بن عبدالسلام كاتب/ با مقدمه وتعليقات فيروز منصوري/شركت به نشر انتشارات استان قدس رضوي/ مشهد/1368/چاپ اول پيش گفتار/

منبع : http://www.shahr-i-sokhta.ir