1) بخش جالق . در شمال شرقی شهرستان سراوان در قسمت علیای مُکران واقع است . از شمال به بخش مرکزی شهرستان خاش ، از مشرق به پاکستان ، از جنوب به بخش بم پشت ، و از جنوب غربی به بخش مرکزیِ شهرستان سراوان محدود می شود و مشتمل است بر سه دهستان به نامهای جالق و ناهُوک و کله گان ، و شهری به نام جالق (مرکز بخش ).
جنوب و مغرب این بخش کوهستانی ، مشرق آن دشت و شمال آن بیابانی است .
خط الرأس رشته کوه باداموکوه / بادامکوه (مرتفع ترین قله : 618 ، 2 متر) با جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی ، بخش جالق را از بخش مرکزی شهرستان سراوان جدا می سازد (حسینعلی رزم آرا، ج 8، ص 94؛ جعفری ، ج 1، ص 90).
مهم ترین رودهای جاری در این بخش ، جالق ( رجوع کنید به ادامة مقاله ) و جنگ رود (جنگورود) و کتمیر رود است ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 126، ص 6؛ افشین ، ج 1، ص 554).
رود فصلی جالق با طول حدود 110 کیلومتر (25 کیلومتر آن در پاکستان جاری است ) از ارتفاعات باداموکوه (مرتقع ترین قله 618 ، 2 متر) و سفید (مرتفع ترین قله 503 ، 2 متر) در شمال غربی شهر سراوان سرچشمه می گیرد و به نام کنُفُوسْکی به سوی شمال جریان می یابد. این رود پس از پیوستن چند رود فصلی به آن ، به رود سردشت تغییر نام می دهد. در ادامة مسیر، رودهای زَگَز و نوکودار به آن می پیوندند و رود پس از گذشتن از کنار شهر جالق ، رود جالق نامیده می شود (افشین ، همانجا؛ جعفری ، ج 2، ص 165).
رود جالق در حدود چهل کیلومتری شهر جالق ، پس از گذشتن از بخش جالق ، از مرز خارج می شود و پس از پیوستن ریزابه های متعدد به آن ، در ارتفاع 550 متر (نقطة خروج از مرز) وارد هامونِ ماشْکِل / ماشکیل می گردد. مساحت حوضة آبریز آن حدود 300 ، 2 کیلومتر مربع است (افشین ؛ جعفری ، همانجاها).
آب و هوای جالق گرم و خشک است و در تابستانها بادهای گرم در آنجا می وزد. آب مصرفی اهالی از قنات و چشمه و چاه تأمین می شود ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 126، ص 6ـ7).
این بخش ، از گیا درختان گز و تاغ و گیاهان دارویی مانند کلپوره و آویشن ، و نیز رستنیهایی برای تغذیة دامها دارد (همان ، ج 126، ص 7) و از زیا، روباه و گرگ و بزکوهی و کبک در آن یافت می شود. از محصولات عمدة آن ، گندم ، جو، برنج ، ذرت خوشه ای ، سیب ، انگور و انار است . خرما و تره بار هم در آنجا به عمل می آید که به همراه ذرت خوشه ای صادر می شود (همانجا).
پرورش گوسفند و بز و گاو و شتر در آنجا رواج دارد. از صنایع دستی آن سوزن دوزی ، حصیربافی ،چادربافی و سفال سازی است (همانجا).
اهالی آن شیعة دوازده امامی و سنّی حنفی اند و به فارسی و بلوچی تکلم می کنند (همان ، ج 126، ص 6).
طوایف ساکن در آنجا بزرگ زاده ، باران زهی ، و گمشادزایی (قمشادزهی ) هستند (سیدسجادی ، ص 69، 71).
بخش جالق با راه اصلی ، از طریق میرجاوه ، به زاهدان
(مرکز استان ) مرتبط می شود و بیشتر دیگر راههای ارتباطی آن فرعی است .
از لحاظ تقسیمات کشوری ، جالق در 1326 ش بخشی در شهرستان سراوان از استان نهم (سیستان و بلوچستان ) شناخته شد (ایران . قانون تقسیمات کشوری آبان 1316، ضمیمه ، ص 24). جمعیت این بخش ، طبق سرشماری 1375 ش ، 789 ، 17 تن بوده است : 568 ، 7 تن روستانشین (54ر42%) و 221 ، 10 تن شهرنشین (46ر57%).
از آثار تاریخی آنجاست : مقابری در آبادیهای شیشه ریز و کوهَکی مربوط به قرن ششم تا دوازدهم ، که در آنها نوزادان و کودکان را در دیوارها و بزرگسالان را در قبور پلکانی خشتی دفن می کردند ( جغرافیای کامل ایران ، ج 2، ص 814؛ یادداشت مورخ 24/2/1384 ادارة کل میراث فرهگی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان ).
2) شهر جالق ، مرکز بخش جالق . در ارتفاع 850 متری ، در صد کیلومتری شمال شرقی شهر سراوان و نزدیک مرز ایران و پاکستان قرار دارد. رود جالق از مغرب آن می گذرد و رشته کوه چرکوه (مرتفع ترین قله 272 ، 1 متر) در دوازده کیلومتری مشرق آن واقع است .
حداکثر دمای این شهر در تابستان ْ45، حداقل دمای آن در زمستان ْ4- ،و میزان بارندگی سالانة آن حدود هفتاد میلیمتر است ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 126، ص 7).
آبادی جالق در 1369 ش ، شهر شد. جمعیت آن در سرشماری 1375 ش ، 221 ، 10 تن ذکر شده است (ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی ، ص 57).
از آثار تاریخی شهر جالق چند بنا با گنبد آجری است که مقبرة ملوک کیانی (از شاهزادگان صفوی ) است (شاه حسین بن غیاث الدین محمد، ص 165). بر سقف بعضی از گنبدها آثار کاشی کاری و نقوش فیل و طاووس دیده می شود (سایکس ، ص 268).
پیشینه . از تاریخ پیش از اسلام جالق اطلاعی در دست نیست و نباید آن را با جالِق / زالِق / جالِقانِ سیستان و یا زالِقان / صالِقان / جهالِکان بُست ، که بلاذری (ص 553) و ابن حوقل (ص 413ـ414) و یاقوت حموی (ذیل «جالقان ») از آنها نام برده اند، یکی دانست .
ظاهراً نخستین بار مقدسی در قرن چهارم ، نام آن را با ضبطهای جالق و جالک ذکر کرده ( رجوع کنید به ص 475ـ476) و آن را یکی از شهرهای قصبة بَنَّجْبُور (فَنَزبور) در مُکران دانسته (ص 475) و فاصلة قصدار * / قُزْدار تا مَشْکی / مَشْکَه را پنجاه فرسنگ و فاصلة آن را تا جالق سی فرسنگ ضبط کرده است (ص 486).
در قرن هفتم و اوایل قرن هشتم ، قراختائیان (حک : 619ـ703) بر نواحی مکران ، کیج (ناصرالدین منشی کرمانی ، ص 28ـ30؛ نیز رجوع کنید به عبداللّه گروسی ، ص 80 ـ83) و نیز احتمالاً بر جالق حکومت می کردند. ظاهراً اهالی جالق در اصل از کشمیر و شامل سه طایفة هندو، بزرگ زاده و عرب زاده بوده اند ( > فرهنگ جغرافیای تاریخی ایران < ، ج 4، ص 195ـ196).
در 1017، شاهوردی سلطان کُرد محمودی ، حاکم کرمان ، جالق و دَزَکْ را تصرف کرد (شاه حسین بن غیاث الدین محمد، ص 412ـ413).
در 1023، به فرمان ملک محمود سیستانی (ملک الملوک ) حکمرانی کیج ، دزک و جالق به ملک شاه حسین بن ملک سیستانی ، از اعقاب صفاریان ، واگذار شد (همان ، ص 21، 417).
در 1100، مَشیزی (ص 546 ـ547) از همدستی اهالی جالق و دزک با بلوچها و حملة آنها به اراضی دستجرد و خبیص و بازرگانان مسلمان آن یاد می کند. در حدود 1150، پیر
محمدخان ، بیگلربیگی سابق هرات ، به فرمان نادرشاه برای تنبیه و تأدیب طوایف بلوچ ، به ویژه طوایف ساکن در قلعة جالق ، به آنجا حمله کرد و جالق را تصرف نمود (مروی ، ج 2، ص 511 ـ 515؛ سایکس ، ص 139). پاتینجر ، سیاح انگلیسی ، در سفر خود به ایران در 1225/1810، پس از آبادی نوشْکی به جالک (جالق ) رسیده و مدتی در مسجد آنجا سکونت گزیده است ( رجوع کنید بهص 153ـ155).
در 1232، در دورة ابراهیم خان قاجار (ظهیرالدوله ) و به فرمان او، محمدقاسم خان دامغانی به مدت پنج سال حاکم بلوچستان گردید ( جغرافیا و تاریخ بلوچستان ، ص 250، 252). سپس ابوالقاسم گروسی ، جانشین او، مالیات جالق و دیگر آبادیها را به صورت کنیز و غلام و شتر و کرباس و غیره دریافت می کرد (همان ، ص 252ـ253) که نشان دهندة وضع مالیاتی آن دوره است .
در 1270، اَجالق (جالق ) یکی از مناطق شمال بلوچستان بوده است (حکیم ، ص 270).
در 1289، ناحیة جالق پنجاه قلعه داشت . محصولات آن پنبه ، جو، گندم ، ماش ، لوبیا، کُنجد و سالی دو کرور خرما بود و آب آن از قنات تأمین می شد. جولاه (بافنده ) در آنجا زیاد بود و در آنجا خانه هایی به نام کَپَر از چوب و خاشاک می ساختند. در همان زمان ، جمعیت آنجا به پانزده هزار تن می رسید و اهالی آن سنّی بودند و بزرگ آنجا شاه صفی نام داشت . در ده فرسنگی آبادی جالق نمکزار بود و فاصلة جالق تا ماشکیل به ده فرسنگ می رسید. جادة آن ارابه رو و کالسکه رو بود. در جالق ده فرسنگ در ده فرسنگ ، درخت خرمای خودرو وجود داشت ( جغرافیا و تاریخ بلوچستان ، ص 222ـ223).
در 1291/ 1916، در نتیجة اغتشاشاتی که از طرف دامِنیها در مرزهای شرقی ایران در گرفت ، سپاهیان انگلیسی برای تنبیه گمشادزاییها قلعة جالق را محاصره و سپس بمباران نمودند که بر اثر آن ، بسیاری از اهالی جالق در قلعه سوختند (حاج علی رزم آرا، ص 16ـ17).
منابع : ابن حوقل ؛ اطلس راههای ایران ، تهران : گیتاشناسی ، 1374 ش ؛ یداللّه افشین ، رودخانه های ایران ، تهران 1373 ش ؛ ایران . قانون تقسیمات کشوری آبان 1316، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران ، مصوب 16 آبان ماه 1316 ، چاپ دوم ، تهران ] بی تا. [ ؛ ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی . دفتر تقسیمات کشوری ، نشریة تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شمارة مصوبات آن ، تهران 1381 ش ؛ بلاذری (بیروت )؛ هنری پاتینجر، مسافرت سند و بلوچستان : اوضاع جغرافیائی و تاریخی ، ترجمة شاهپور گودرزی ، تهران 1348 ش ؛ عباس جعفری ، گیتاشناسی ایران ،
تهران 1368ـ1379 ش ؛ جغرافیا و تاریخ بلوچستان ، تألیف سال 1289 قمری ، در فرهنگ ایران زمین ، ج 28 (1368 ش )؛ جغرافیای کامل ایران ، تهران : سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ، 1366 ش ؛ محمدتقی بن محمدهادی حکیم ، گنج دانش : جغرافیای تاریخی شهرهای ایران ، چاپ محمدعلی صوتی و جمشید کیانفر، تهران 1366 ش ؛ حاج علی رزم آرا، جغرافیای نظامی ایران : مکران ، تهران 1320 ش ؛ حسینعلی رزم آرا؛ سرپرسی مولزورث سایکس ، سفرنامة ژنرال سرپرسی سایکس ، ترجمة حسین سعادت نوری ، تهران 1336 ش ؛ منصور سیدسجادی ، باستان شناسی و تاریخ بلوچستان ، تهران 1374 ش ؛ شاه حسین بن غیاث الدین محمد، احیاءالملوک ، چاپ منوچهر ستوده ، تهران 1344 ش ؛ عباس عبداللّه گروسی ، جغرافیای تاریخی ناحیة بمپور بلوچستان : پهل پهره ، تهران 1374 ش ؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 126: سراوان ، تهران : ادارة جغرافیائی ارتش ، 1364 ش ؛ مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: شناسنامة آبادیهای کشور، استان سیستان و بلوچستان ، شهرستان سراوان ، تهران 1376 ش ؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: نتایج تفصیلی کل کشور ، تهران 1376 ش ؛ محمدکاظم مروی ، عالم آرای نادری ، چاپ محمدامین ریاحی ، تهران 1364 ش ؛ میرمحمدسعیدبن علی مشیزی ، تذکرة صوفیة کرمان ، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی ، تهران 1369 ش ؛ مقدسی ؛ ناصرالدین منشی کرمانی ، سمط العلی للحضرة العلیا ، چاپ عباس اقبال ، تهران 1328 ش ؛ نقشة تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، مقیاس 000 ، 500 ، 2:1، تهران : سازمان نقشه برداری کشور، 1379 ش ؛ نقشة راههای ایران ، مقیاس 000 ، 500 ، 2:1، تهران : سازمان نقشه برداری کشور،
تهیه کننده مقاله : علی حسین بر
قلعه های جالق سراوان گنجینه اسرار ناگفته پیشینیان
آشنایی با تاریخ بلوچستان
دیرینه تمدن بلوچ و قدمت بلوچستان
شناخت نقش ژئوپلتیک بلوچستان در ادوار مختلف تاریخی
تاریخ نژاد اصیل مردم بلوچ
دیرینه تمدن بلوچ و قدمت بلوچستان
شناخت نقش ژئوپلتیک بلوچستان در ادوار مختلف تاریخی
تاریخ نژاد اصیل مردم بلوچ
مدیر انجمن: dehvary
- dehvary
- ادبیات و فرهنگ بلوچستان و بلوچ
- پست: 82
- تاریخ عضویت: دوشنبه ۱۴ دی ۱۳۸۸, ۲:۰۶ ب.ظ
- محل اقامت: س و ب
- تماس:
قلعه های جالق سراوان گنجینه اسرار ناگفته پیشینیان
پست خوانده نشده توسط dehvary »
لذ تي كه در فراق است در وصال نيست چون در فراق شوق وصال است و در وصال بيم فراق.
لحظات را طي کرديم تا به خوشبختي برسيم، وقتي رسيديم فهميديم خوشبختي همان لحظات بود.
لحظات را طي کرديم تا به خوشبختي برسيم، وقتي رسيديم فهميديم خوشبختي همان لحظات بود.
بازگشت به “تاریخچه و پیشینه ی باستانی بلوچستان”
پرش به
- خانه ی فرهنگ و هنر سیستان و بلوچستان
- ↲ خانه ی فرهنگ و هنر سیستان و بلوچستان
- ↲ انجمن ادبی پیام سیستانی شاعر، نویسنده و روزنامه نگار
- ↲ انجمن ادبی مهرداد مهربان فیلم ساز، نویسنده، مترجم، خواننده و اهنگ ساز
- ↲ انجمن ادبی غلامرضا عمرانی شاعر، نویسنده و پژوهش گر
- ↲ انجمن ادبی ابراهیم سرحدی شاعر و پژوهش گر
- ↲ انجمن ادبی محمودرضا آرمین شاعروپژوهش گرومسئول انجمن فرخی سیستانی
- ↲ انجمن ادبی دکترعبدالحسین فرزاد شاعر، مترجم و داستان نویس
- ↲ انجمن سیروس خمک ، عکاس
- ↲ انجمن ادبی امين الله سرابندی داستان نویس ، شاعر و پژوهش گر
- ↲ انجمن ادبی ابراهیم شیخ ویسی شاعر و نویسنده
- ↲ انجمن ادبی جواد شهنازی شاعر و پژوهش گر
- ↲ انجمن ادبی دکترمسعود میری شاعر، نویسنده وپژوهش گر
- ↲ انجمن ادبی غلام پیری شاعر
- ↲ انجمن ادبی محمدامین دهواری شاعر
- ↲ انجمن ادبی فاطمه سیستانی شاعر
- ↲ انجمن لیکو: منصور مومنی
- ↲ انجمن ادبی بهزاد محمدی
- ↲ انجمن ادبی راضيه حسينی طباطبايی شاعر
- ↲ انجمن ادبی ماشاالله خلیلی شاعر
- ↲ انجمن ادبی معصومه آتش فرازشاعر، گوینده و روزنامه نگار
- ↲ انجمن محمد شاهی پودینه ، عکاس
- ↲ انجمن ادبی سعید حاج حسینی شاعر
- ↲ انجمن ادبی داوود صیاد شاعر و خوشنویس
- ↲ انجمن ادبی حامد صوفی پژوهش گر و شاعر
- ↲ انجمن ادبی سارا سالاری نقاش، طراح لباس سیستانی، شاعر و پژوهشگر
- ↲ انجمن ادبی عبدالسلام بزرگ زاده شاعر و پژوهش گر
- ↲ انجمن ادبی عبدالرحمن حواشی شاعر
- ↲ انجمن ادبی پریا جهان تیغ شاعر،نویسنده، نمایشنامه نویس، دوبلور و مجری هنری
- ↲ انجمن ادبی ناصر نخزری داستان نویس
- ↲ انجمن ادبی غزاله حسین زاد بزی
- ↲ انجمن ادبی علی شهریاری شاعر
- ↲ انجمن ادبی عبدالحمید خدایاری شاعر، نویسنده و پژوهشگر
- ↲ انجمن پرند سرحدی نقاش و گوینده
- ↲ انجمن عادل آبیلی ، خواننده
- ↲ انجمن محسن پیری ، خواننده
- ↲ انجمن احسان سلیمانی مقدم ، خواننده
- ↲ انجمن حمیدرضا آیتی (آهنگری) محقق، آهنگساز، شاعر و نوازنده ی سنتور
- استان سیستان وبلوچستان - سرزمین دریا و کویر
- ↲ آشنایی با استان سیستان و بلوچستان
- ↲ اخبار استان سیستان و بلوچستان
- ↲ سفرنامه های سیستان و بلوچستان
- ↲ جاذبه های توریستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان
- ↲ محیط زیست استان سیستان و بلوچستان
- ↲ بانوان استان سیستان و بلوچستان
- ↲ صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان
- اندیشه سرای سرزمین دریا و کویر
- ↲ اتاق فکر
- ↲ ایده سرای دانشجویان
- ↲ مباحث ویژه
- سیستان - سرزمین تاریخ ، فرهنگ و تمدن
- ↲ شهر سوخته سیستان
- ↲ ادبیات و فرهنگ سیستان
- ↲ نسب شناسی اقوام سیستانی
- بلوچستان - سرزمین دیرینه ها و فرهنگ بکر و زرین
- ↲ ادبیات و فرهنگ بلوچستان و بلوچ
- ↲ تاریخچه و پیشینه ی باستانی بلوچستان
- ↲ نسب شناسی اقوام بلوچ
- آوا و نمای سیستان وبلوچستان - MultiMedia
- ↲ آوا و نمای سیستان
- ↲ عکس سیستان
- ↲ موسیقی سیستان
- ↲ فیلم سیستان
- ↲ آوا و نمای بلوچستان
- ↲ عکس بلوچستان
- ↲ موسیقی بلوچستان
- ↲ فیلم بلوچستان
- کتابخانه ی سرزمین دریا و کویر
- ↲ کتابخانه ی تخصصی سیستان و بلوچستان
- ↲ معرفی کتاب های خواندنی
- تفریح و سرگرمی در سرزمین دریا و کویر
- ↲ تفریح و سرگرمی در سرزمین دریا و کویر
- موبایل ، کامپیوتر، نرم افزار و سخت افزار
- ↲ انجمن تخصصی موبایل
- راهنمای استفاده از تالار
- ↲ راهنمای استفاده از امکانات تالار