لهجه های بلوچی
زبانهای ايرانی دسته ای از زبانهای هند‌واروپايی اند كه با هم پيوند نزديكی دارند و اصل آنها به زبان واحدی يعنی "زبان ايرانی باستان" كه با زبان قديم هنديان آريايی نزديكی بسيار داشته ، مي پيوندند.
زبانهايی ايرانی را معمولاً ميتوان بر حسب شباهت يا جدايی صوتی و دستوری و لغوی آنها به دو دسته عمده تقسيم كرد: دسته غربی و دسته شرقی. فارسی، كردی، لری،بلوچی، لهجه های سواحل جنوبی خزرو لهجه های مركزی و جنوبی ايران همه به دسته غربی تعلق دارند. بلوچی اصولاً از گروه شمالی زبانهای غربی است و بلوچها ظاهراً از شمال به جنوب كوچ كرده اند و بعلت مجاورت با زبانهای شرقی ايرانی و ساير زبانهای هندی ازجمله هندی، سندی و براهويی بعضی لغات و صداهای آنهارا نيز اقتباس كرده است.
اولين محققی كه لهجه های بلوچی را بيشتر بطور سيستماتيك مورد مطالعه قرارداد ويلهلم گيگر Wilhelm Geiger بود. او بلوچی را به دو لهجه اصلی تقسيم كرده و بلوچی شمالی(سرحدی) و بلوچی جنوبی (مكرانی) ناميد. وی همچنين بلوچی جنوبی را به گروههای شرقی و غربی و بلوچی شمالی را به گروههای شمالی و جنوبی كه بترتيب توسط طوايف لغاری و مری نمايندگی ميشدند تقسيم كرد. گيگر برای نشان دادن تفاوت لغوی لهجه ها به اين واقعيت اشاره ميكند كه بلوچی شمالی به ميزان بالايی از زبانهای هندی همسايه لغت اقتباس ميكند در حاليكه بلوچی جنوبی بيشتر دارای لغات اقتباس شده با ريشه فارسی ميباشد.(ترجمه و نقل از جهانی (٨٩))
يكی ديگر از محققين لهجه های بلوچی "سر جرج گريرسون" Sir George Grierson ميباشد. او لهجه های بلوچی را به شرقی و غربی تقسيم كرد. وی معتقد بود كه بلوچی غربی در محدوده حكومتی بريتانيا دارای سه لهجه ميباشد و آنهارا بر اساس منطقه عمده ای كه در آن صحبت ميشوند، لهجه كراچی، كيچی و پنجگوری ناميد.محقق برجسته ديگری كه بصورت سيستماتيك لهجه های بلوچی را مطالعه كرده است پروفسور جوزف الفنبين Josef Elfenbein ميباشد، او در كتاب "زبان بلوچی، لهجه شناسی بامتن" برای نشان دادن تفاوت بين لهجه های مختلف، ليستی شامل آواشناسی، دستور (صرف و نحو) و لغت تهيه كرده و آنرا بعنوان معيار مقايسه شباهت ها و تمايز لهجه ها بكار برده است. در اينجا فقط به چند مورد از ويژگيهای خاص اين لهجه ها بر اساس معيار الفنبين اكتفا ميكنيم. (نقشه جغرافيايی لهجه ها)
وی بر اساس اين معيار، زبان بلوچی را به شش لهجه تقسيم ميكند كه عبارتند از:
الف- لهجه های تپه های شرقی
اين لهجه ها در مناطق طوايف مری، بگٹ ی، لغاری و مزاری صحبت ميشوند .
ب- لهجه رخشانی
اين لهجه شامل شاخه های زير ميباشد:
1- كلاتی مناطق بين "لس بيلا" Las bel ل در شمال كراچی تا مستونگ Mastung در جنوب كوئته Quetta (عمدتاً منطقه براهويی نشين)
2- چاغه ای و خارانی نواحی شمالی بلوچستان پاكستان شامل نوشكی، دالبندين، خاران و كلات
3- افغانی مناطق جنوبی و جنوب غربی افغانستان عمدتاً نواحی اطراف رودخانه هيرمند
4- سرحدی منطقه ای كه از شرق به دالبندين در پاكستان و از شمال شرقی به چهاربرجك در افغانستان منتهی شده و شامل مرو در تركمنستان شوروی و سيستان در ايران ميباشد، بطوريكه نصرت آباد در بلوچستان ايران جنوبی ترين بخش آنرا تشکيل ميدهد.
در تأليفات بعدی، الفنبين لهجه رخشانی را به سه گروه كلاتی، پنجگوری و سرحدی تقسيم ميكند كه لهجه سرحدی در آن شامل مرو در تركمنستان شوروی ، بلوچستان افغانستان و مناطق شمالی بلوچستان ايران كه جنوب خاش و شمال ايرانشهر مرز جنوبی آنرا تشكيل ميدهند و همچنين نواحی شمالی بلوچستان پاكستان شامل نوشكی، دالبندين، خاران و كلات (كه مناطق لهجه پنجگوری مرز جنوبی آنرا تشكيل ميدهند) را دربر ميگيرد.
ه- پنجگوری
شامل بخش اعظم منطقه خاران كه كيچ مرز جنوبی و رودخانه رخشان مرز شمالی آنرا تشكيل ميدهند و كولوا در شرق آن واقع ميشود.
ج- لهجه سراوانی
سراوان و مناطق اطراف آن كه خاش مرز شمالی و اسپيدان مرز غربی آنرا تشكيل ميدهند. مناطق مرزی ايران و پاكستان در شرق اين منطقه واقع شده و مرز جنوبی آن رودخانه گل در شمال راسك ميباشد.در تأليفات بعدی الفنبين، ايرانشهر و بمپور نيز در حوزه لهجه سراوانی شمرده ميشوند .
د- لهجه كيچی
منطقه كيچ در بلوچستان پاكستان شامل تربت
ر- لهجه لتونی (لاشاری)
منطقه لاشار در بلوچستان ايران شامل "اسپكه" ، "پيپ" ، "مسكوتان" ، "پنوچ"
س- لهجه های ساحلی
شامل قصرقند ، نيكشهر ، راسك و نواحی ساحلی جنوبی بلوچستان از "بی آبان"
در نزديكی بندرعباس تا بندر كراچی شامل بنادر چاه بهار، گواتر ، پسنی ، جيونی و همچنين مناطق مند و دشت .
در نزديكی بندرعباس تا بندر كراچی شامل بنادر چاه بهار، گواتر ، پسنی ، جيونی و همچنين مناطق مند و دشت .
-----------------------------------------------
منبع:www.balochistaninfo.com
منبع:www.balochistaninfo.com