هامون را بيشتر بشناسيم
ویدئو کلیپ عطش راجع به فاجعه خشک شدن دریاچه هامون
دریافت فایل ویدئو کلیپ عطش
ريختشناسى
زمين شناسي
وجه تسميه و سابقه تاريخى هامون
در شاهنامه آمده است:
منابع:
• کتاب درياچه هامون، ايرج افشار سيستانى
• کتاب کوه و درياچه سيستان در اديان-حسينعلي کاوش
• كتاب درياچه هامون، مولفان: گروه پژوهشى جغرافيا، (محمود رضا ميرلطفى، حميد حيدرى مكرر، غلامعلى خمّر، خدارحم بزّى)
• کتاب منم تيمور جهانگشا، ترجمه واقتباس ذبيح اللّه منصورى
• کتاب سيستان سرزمين ماسهها و حماسهها، محمد اعظم سيستانى
• سايت رشد
• سايت ويکي پدياي فارسي
• سايت مرجع دانش
مجموعه آب ها و باتلاق ها و درياچه هاي شمال غرب، غرب و جنوب غربي شهرستان زابل است که تحت نام هاي هامون صابوري، هامون هيرمند، درياچه سيستان و هامون پوزک (در خاک افغانستان) ناميده مي شود و همچنين سومين درياچه بزرگ ايران پس از درياچه خزر و درياچه اروميه است که درحاشيه غرب و شرق و شمال دشت سيستان قرار گرفته است. اين درياچه از سه درياچه کوچک به نام هاي صابوري، پوزک و هامون تشکيل شده‌است که در زمان بادهاى 120 روزه از هم جدا و در زمان وفور آب به هم متصل مي‌شوند و درياچه هامون را با نيزارهاي زيبا تشکيل مي‌دهند. سطح زير پوشش آبي هامون صابري حدود 990 کيلومتر مربع و درياچه هامون يا هامون هيرمند حدود 540 کيلومتر مربع است
هيرمند در ايران، و بخشى از صابرى در افغانستان است تالاب هامون که به عنوان هفتمين تالاب دنيا مي باشد بزرگ‌ترين پهنه آب‌هاي شيرين سيستان است که نقش اساسي در زندگي مردم منطقه و همچنين اثرات مثبت طبيعي، اقتصادي و اجتماعي نيز دارد. درياچه هامون وابسته به رودخانه هيرمند مىباشد و اين وابستگى باعث گرديده هر گونه نوسانات در ميزان آب آن مشكلاتى را براى كل سيستم حيات سيستان بوجود آورد.
در ميان هامون کوه منفرد، صخره اي سياه رنگ از سنگ بازالت وجود دارد که اوشيدا (خواجه) نام دارد که تا کنون 6 لايه متوالي سکونت از عصر هخامنشيان تا دوره اسلامي در آن کشف شده است.
سرزمين با شکوه سيستان در جنوب شرقي ايران قرار دارد و با وجود رود بزرگ هيرمند و درياچه زيباي هامون دشت بزرگ و حاصلخيزي را تشکيل داده است. که مي توان در زماني که آب موجود است سالي سه نوع محصول برداشت نمود به طوري که اين سرزمين را انبار غله ايران لقب دادند
در ميان هامون کوه منفرد، صخره اي سياه رنگ از سنگ بازالت وجود دارد که اوشيدا (خواجه) نام دارد که تا کنون 6 لايه متوالي سکونت از عصر هخامنشيان تا دوره اسلامي در آن کشف شده است.
سرزمين با شکوه سيستان در جنوب شرقي ايران قرار دارد و با وجود رود بزرگ هيرمند و درياچه زيباي هامون دشت بزرگ و حاصلخيزي را تشکيل داده است. که مي توان در زماني که آب موجود است سالي سه نوع محصول برداشت نمود به طوري که اين سرزمين را انبار غله ايران لقب دادند
موقعيت جغرافيايي
اين درياچه ، مشتمل بر مجموعه آبها و باتلاق ها يا درياچه هاي فصلي است كه در شمال غربي، غرب و جنوب غربي شهرستان زابل واقع گرديده است و وسعت کل هامون‌ها در زمان پرآبي ۵۶۶۰ کيلومتر مربع است که از اين مقدار ۳۸۲۰ کيلومتر مربع متعلق به ايران است. درياچه هامون صابري 475 و درياچه هامون هيرمند 470 متر از سطح دريا فاصله دارد
ريختشناسى
از نگاه ريختشناسى، درياچه هامون (صابري و هيرمند) در يک فرونشت کم ژرفا در دشت وسيعي بوجود آمده که تقريبا هموار است.اين فرورفتگي بين گسله هاي اصلي هريرود در غرب و گسله چمن در افغانستان تشکيل شده است.
درياچهها از سه بخش تشکيل شدهاند:
درياچهها از سه بخش تشکيل شدهاند:
- درياچههاى دائمى، که بيشترين سطح را با ژرفاى بيشينه حدود 11 متر دارد.
- درياچههاى فصلى، که بصورت نوار به نسبت باريکى پيرامون درياچههاى دائمى قرار دارند.
- کفههاى گلى و باتلاقها، که بيشتر در حاشيه شرق و جنوب شرقي درياچهها توسعه دارند.
آبگيري هامون
بخش اعظم آبگيري درياچه هامون از خاک افغانشتان است. رودخانه هيرمند که اصلي ترين رودي است که به هامون مي ريزد از کو هاي هندوکش افغانستان سرچشمه مي گيرد. اما بسياري از رودهاي و آبراه ها حوزه آبگير اين درياچه، از خاک ايران يعني کوه هاي شرق خوسف و خونيک سرچشمه مي گيرد. همچنين رودخانه‌هاي خاشرود، فراه، هاروت رود، شوررود، چاه رستم، حسين آباد و منطقه نهبندان به هامون مي ريزند
زمين شناسي
از ديدگاه زمين شناسي ساختماني، به نام بلوك هيلمند (هلمند) معروف است كه حد شرقي آن در افغانستان و حد غربي اين پهنه در ايران ، گسل اصلي هريرود است. پيرامون هامون را تپه ماهورهاي کم ارتفاع پهنه هلمند به ارتفاع تقريبي 765 فراگرفته اند و همگي آنها از نهشته هاي جوان زمان كواترنر هستند، ولي در فواصل دورتر، بويژه در بخش غربي گسل هريرود، كوه هاي بلندتري وجود دارند كه بعضي از آنها در حوضه آبگير اين درياچه قرار مي گيرند.
وجه تسميه و سابقه تاريخى هامون
در کتاب اوستا نام هاي درياچه هامون به نام هاي کان سويا Kansoya ، کاسو، ذريه کيانسه و آب کيانسه و در شاهنامه فردوسي زره ياد شده است. و در کتب پهلوي ساساني به نام کيانسه Kyansih و در متون فارسي ميانه به نام کانفسه آمده است که همواره با نام اوشيدم و اوشيدرن (اوشيدا) آمده است.
از آنجا كه واژههاى زره و زريه هر دو به معنى درياست، اين درياچه را در قديم «زره كيانسه» مىگفتند كه به مرور كلمه كيانسه از استعمال افتاد و فقط زره كه در پهلوى به معنى درياست باقى مانده است.
ابن حوقل از هامون به درياى زره ياد مىكند و عنوان مىنمايد كه: طولش سى فرسنگ و از ناحيه جوين تا پل كرمان
از آنجا كه واژههاى زره و زريه هر دو به معنى درياست، اين درياچه را در قديم «زره كيانسه» مىگفتند كه به مرور كلمه كيانسه از استعمال افتاد و فقط زره كه در پهلوى به معنى درياست باقى مانده است.
ابن حوقل از هامون به درياى زره ياد مىكند و عنوان مىنمايد كه: طولش سى فرسنگ و از ناحيه جوين تا پل كرمان
در شاهنامه آمده است:
به قول فردوسى، افراسياب از ميدان كيخسرو روى گرداند و از آب زره گذشت به كنگ دژ پناه برد و كيخسرو از پى او شتاف. پس از شش ماه از آب زره گذشت و خود را به كنگ دژ رسانيد.
مولف گمنام حدود العالم مىنويسد: درياى زره به سيستان است از گرد او آبادانى است و دهها... درازى او سى فرسنگ است اندر پهناى هشت فرسنگ و گاه آب اين درياى زره چندان بود كه از او رودى خيزد كه به كرمان بگذرد و به درياى اعظم شود
تيمور لنگ نيز از اين درياچه چنين ياد مىكند كه : امير سيستان مرا سوار بر كشتى كرد و روى درياى هامون نيز گردش داد و بمن گفت كه در دوره رستم وسعت اين دريا بيش از اين بود كه مىبينى
مولف گمنام حدود العالم مىنويسد: درياى زره به سيستان است از گرد او آبادانى است و دهها... درازى او سى فرسنگ است اندر پهناى هشت فرسنگ و گاه آب اين درياى زره چندان بود كه از او رودى خيزد كه به كرمان بگذرد و به درياى اعظم شود
تيمور لنگ نيز از اين درياچه چنين ياد مىكند كه : امير سيستان مرا سوار بر كشتى كرد و روى درياى هامون نيز گردش داد و بمن گفت كه در دوره رستم وسعت اين دريا بيش از اين بود كه مىبينى
اهميت مذهبي
سابقه تاريخى اين درياچه نشان مىدهد كه در ايران قديم از لحاظ مذهبى داراى تقدس بوده است.
استاد پور داوود دانشمند و محقق برجسته اوستا مي گويد: شرافت هامون در اين است که در آينده پيامبري از کنار آن ظهور خواهد کرد که سوشيانت نام دارد.
در بند 6 زامياد يشت آمده است. فر کياني از آن کسي است که شهرياري وي از آن جايي که رود هيرمند، درياچه کيانسه (هامون) را تشکيل مي دهد برخاسته است و آنجايي که کوه اوشيدا (کوه خواجه) واقع است و از گرداگرد آن آب هاي بسياري از کوه ها آمده با هم سرازير مي شوند.
در فصل 21 بندهش آمده است کيانسه (هامون) مخل زندگي خاندان کياني ذکر شده و د آبان يشت آمده است که کي گشتاسب بلند همت روبروي آب فرزدانو از براي ناهيد نذر نمود و خواستار آن شد که به ارجاسب و تورانيان غالب شود
استاد پور داوود دانشمند و محقق برجسته اوستا مي گويد: شرافت هامون در اين است که در آينده پيامبري از کنار آن ظهور خواهد کرد که سوشيانت نام دارد.
در بند 6 زامياد يشت آمده است. فر کياني از آن کسي است که شهرياري وي از آن جايي که رود هيرمند، درياچه کيانسه (هامون) را تشکيل مي دهد برخاسته است و آنجايي که کوه اوشيدا (کوه خواجه) واقع است و از گرداگرد آن آب هاي بسياري از کوه ها آمده با هم سرازير مي شوند.
در فصل 21 بندهش آمده است کيانسه (هامون) مخل زندگي خاندان کياني ذکر شده و د آبان يشت آمده است که کي گشتاسب بلند همت روبروي آب فرزدانو از براي ناهيد نذر نمود و خواستار آن شد که به ارجاسب و تورانيان غالب شود
منابع:
• کتاب درياچه هامون، ايرج افشار سيستانى
• کتاب کوه و درياچه سيستان در اديان-حسينعلي کاوش
• كتاب درياچه هامون، مولفان: گروه پژوهشى جغرافيا، (محمود رضا ميرلطفى، حميد حيدرى مكرر، غلامعلى خمّر، خدارحم بزّى)
• کتاب منم تيمور جهانگشا، ترجمه واقتباس ذبيح اللّه منصورى
• کتاب سيستان سرزمين ماسهها و حماسهها، محمد اعظم سيستانى
• سايت رشد
• سايت ويکي پدياي فارسي
• سايت مرجع دانش
پر واضح است زماني که هامون پرآب باشد کشاورزي رونق مي گيرد، نيزارها مي رويند و به موازات آن دامداري به خاطر کشاورزي و نيزارها حياتي دوباره مي گيرد. رشد و نمو نيزار باعث پرورش ماهي است که با وجود آب فراوان از ني ها ارتزاق مي کنند. وقتي پاي ماهي به ميدان بيايد کار صيد ماهي که همان صيادي است انجام مي شود و مي بينيم که تالابي بوجود آمده پرندگان را به سوي خود مي کشاند و شکارچيان را نيز.
با توجه به موارد ذکر شده در بالا مي توان گفت که کار کشاورزي، دامداري، صيادي، شکار و در نتيجه اقتصاد منطقه رشد مي کند و آمار بيکاري را پائين آورده و آمار جرم را هم پايين تر
با توجه به موارد ذکر شده در بالا مي توان گفت که کار کشاورزي، دامداري، صيادي، شکار و در نتيجه اقتصاد منطقه رشد مي کند و آمار بيکاري را پائين آورده و آمار جرم را هم پايين تر
- آينده هامون را چگونه مي توانيد در خاطرتان مجسم کنيد؟
در گذشته اي نه چندان دور وقتي شخصي از سيستان به شهرما مي آمد بزرگان ما مي پرسيدند امسال آب زابل چگونه است و و قتي مي شنيدند که خوب است، بعد مي پرسيدند يعني دور کوه خواجه آب دارد. وقتي مي شنيدند که دور کوه خواجه آب دارد مطمئن و خوشحال مي شدند و مي گفتند الحمدالله امسال زابل آباد است. با يک حساب سرانگشتي نتيجه مي گيريم اگر هامون آب داشته باشد سيستان آباد است و گرنه...
در مورد آينده هامون نمي شود نظر جامع و کاملي بدهيم بلکه اين بستگي به اوضاع سياسي دارد. اگر زور سياسي کشورمان بر افغان ها بچربد و معاهده حق آبه ايران اجرا شود هامون پرآب وسيستان آباد و اگر خداي نکرده اوضاع بدتر بشه که واويلاست. البته اين نظر من است.
در مورد آينده هامون نمي شود نظر جامع و کاملي بدهيم بلکه اين بستگي به اوضاع سياسي دارد. اگر زور سياسي کشورمان بر افغان ها بچربد و معاهده حق آبه ايران اجرا شود هامون پرآب وسيستان آباد و اگر خداي نکرده اوضاع بدتر بشه که واويلاست. البته اين نظر من است.
درود برهمگان
1 - هامون را چقدر مبشناسيد
عليرغم توضيحات كامل جناب آقاي سنچولي عزيز
آناني كه سني ازشان گذشته وبه قولي موي سفيد كرده اند هامون آن دهه را خوب بياد دارند . نيزارهاي سرسبز ؛زلاليت آب ،پرواز گونه هاي مختلف پرندگان وچراي گاوها در نيزارها چشم انداز زيباي را به نمايش ميگذاشتند . همه حاشيه نشينها سرگرم تلاش بودند . وميتوان گفت هامون آنروزها بهترين مكان تفريحي بحساب مي آمد . در دوطرف جاده مواصلاتي آخرين روستا(لطف الله ) تا كوه خواجه را سرسبزي خيره كننده از پوشش ني ها وتوتها پوشش داده بود
عليرغم توضيحات كامل جناب آقاي سنچولي عزيز
آناني كه سني ازشان گذشته وبه قولي موي سفيد كرده اند هامون آن دهه را خوب بياد دارند . نيزارهاي سرسبز ؛زلاليت آب ،پرواز گونه هاي مختلف پرندگان وچراي گاوها در نيزارها چشم انداز زيباي را به نمايش ميگذاشتند . همه حاشيه نشينها سرگرم تلاش بودند . وميتوان گفت هامون آنروزها بهترين مكان تفريحي بحساب مي آمد . در دوطرف جاده مواصلاتي آخرين روستا(لطف الله ) تا كوه خواجه را سرسبزي خيره كننده از پوشش ني ها وتوتها پوشش داده بود
2 - هامون داراي چند قسمت است ؟
در اين خصوص هم جناب آقاي سنچولي توضيحات كامل را ارائه نمودن .
هامون از سه بخش هامون پوزك در كشور افغانستان وبخشي از آن در سيستان ،هامون صابري وهامون هيرمند
در اين خصوص هم جناب آقاي سنچولي توضيحات كامل را ارائه نمودن .
هامون از سه بخش هامون پوزك در كشور افغانستان وبخشي از آن در سيستان ،هامون صابري وهامون هيرمند
3 - هامون دار اي مكانهايي متفاوتي است كه در اكثر اين مكانها كه بصورت جزيزه اي زيبا در قلب هامون بوده است كه گاها"ساكناني نيز در آنهاوجود داشته اند . ايا اسامي اين مكانها را ميدانيد ؟
تعدادكثيري از كساني كه از طريق هامون درآن زمان امرار معاش ميكردند . در قلب هامون ومكانهاي كه بصورت جزيزه مانند بوده است سكونت داشته اند . صيادان كه پيشينه اصلي آنها صيدوصبيادي وحصيربافي بوده است نيز بصورت فصلي به اين مكانها عزيمت ميكردند .
كه تعدادي از آن مكانها به شرح ذيل است
سنگول sengol
بش دلبر، bashedelbar
صابري ، sabori
زرگور، zergor
دك گز، dakegaz
كورق ملاحسين ، korghe molla hosain
درددل ، darde del
چونگ روغني، chonge roghani
ده بت ، deh bat
رونگ خالمش، ronge khalmash
چنگ يكه ، change yakeh
تيشه كني ، tesheh kani
لورگ باغ lorge bagh
كورق شيرمحمد، korghe shermahmad
پستول pestol
برنگ ، bareng
امونك ، amonak
پرن صوفي ، prane sofi
پرن حسين ممد ، prane hosain mamad
چونگ دراز، chonge draz
ده زهرايي ، deh zahrai
چنگ سرخ ، chonge sorkh
تپه كنيز، tape kanez
محمودي، mahmodi
لورگ زيزي ، lorgezire
خاجگير، khaj ger
سرلوف ، sare lof
پوزك سرلوف ، pozake sar lof
سل يو ؛ salyo
بريده ، boredeh
شند، shand
چونگ مرغو ، chonge margho
ده محمدعباس،
كه تعدادي از آن مكانها به شرح ذيل است
سنگول sengol
بش دلبر، bashedelbar
صابري ، sabori
زرگور، zergor
دك گز، dakegaz
كورق ملاحسين ، korghe molla hosain
درددل ، darde del
چونگ روغني، chonge roghani
ده بت ، deh bat
رونگ خالمش، ronge khalmash
چنگ يكه ، change yakeh
تيشه كني ، tesheh kani
لورگ باغ lorge bagh
كورق شيرمحمد، korghe shermahmad
پستول pestol
برنگ ، bareng
امونك ، amonak
پرن صوفي ، prane sofi
پرن حسين ممد ، prane hosain mamad
چونگ دراز، chonge draz
ده زهرايي ، deh zahrai
چنگ سرخ ، chonge sorkh
تپه كنيز، tape kanez
محمودي، mahmodi
لورگ زيزي ، lorgezire
خاجگير، khaj ger
سرلوف ، sare lof
پوزك سرلوف ، pozake sar lof
سل يو ؛ salyo
بريده ، boredeh
شند، shand
چونگ مرغو ، chonge margho
ده محمدعباس،
deh mamade abbas
4 - حاشيه نشينهاي اصلي هامون چه طوايفي هستند .؟ كساني كه ارتباط تنگاتنگ با هامون داشته اند ؟
حاشيه نشينهاي اصلي هامون طايفه هاي صيادي، اربابي ، كوهستاني ، سنگبري ، پودينه ، قنبري ، بولاغ ، سرگزي ، بزي ، ميرشكار، سراواني ، خراشادي كه هريك برحسب مهارت ويشينه اي كه داشتنه اند با هامون ارتباط تنگا تنگ داشته اند
5 - هامون در زمان آباداني زمينه اشتغال بسياري از خانواده ها را فراهم مينموده است آيا نسبت به اين مشاغل آگاهي داريد ؟
صيد وصيادي (شكار وماهيگير) ، دامداري ، حصيربافي، از مهمترين مشاغل هامون بشمار ميرفتند . كه رونق اين مشاغل افراد زيادي را به هم مرتبط وزمينه هاي اشتغال خيلي از افراد را فراهم مينمود
6 - آينده هامون را چگونه ميتوانيد در خاطرتان مجسم كنيد ؟
مسلم است با وضعيت پيش آمده در كشور مجاور افقانستان ؛ ازبين رفتن ريشه نيها به جهت خشكساليهاي طولاني ، بالا آمدن سطح دريافت به جهت وجود شنزارها كه عامل اصلي آن طوفانهاي شديد بوده و... هامون سالهاي 60وقبل از آن را نخواهيم ديد .
اما اميدواريم كه با رايزنيهاي صورت گرفته با كشور افغانستان وجاري شدن سيلابها يكبار ديگر هامون را پر آب ببينيم و متعاقب آن آباداني سيستان را
مسلم است با وضعيت پيش آمده در كشور مجاور افقانستان ؛ ازبين رفتن ريشه نيها به جهت خشكساليهاي طولاني ، بالا آمدن سطح دريافت به جهت وجود شنزارها كه عامل اصلي آن طوفانهاي شديد بوده و... هامون سالهاي 60وقبل از آن را نخواهيم ديد .
اما اميدواريم كه با رايزنيهاي صورت گرفته با كشور افغانستان وجاري شدن سيلابها يكبار ديگر هامون را پر آب ببينيم و متعاقب آن آباداني سيستان را
درد دل يك هاموني
من يك هاموني ام پرورش يافته دامان پاك وزلال تو
زادگاهم توبودي وبهترين دوران كودكي ونوجواني ام با تو گذشت
مرا بياد داري ؟؟؟؟؟؟ ؟
زادگاهم توبودي وبهترين دوران كودكي ونوجواني ام با تو گذشت
مرا بياد داري ؟؟؟؟؟؟ ؟
وقتي چله زمستان فرا ميرسد هنوز هم سوزش تركهاي نيزارهاي تو آزارم مي دهد
اما.....!!!!!
اما.....!!!!!
با افتخار تحمل ميكنم . چون يادگاري است كه از تو بجا مانده است
من سنگولت را خوب بياد دارم ، رونگ خالمش ،ده زهرايي وكورق ملاحسين
هنوز هم زيباي پرواز پرنده گان را برفراز نيزارهاي تو در خاطرم مجسم ميكنم
هنوز هم برفراز اوشيدا ي هميشه سر فراز مي ايستم ودر دور دستها تورا جستجو ميكنم
هنوز پيرمردان صيادودامدار چشم انتظارت نشسته اند
من سنگولت را خوب بياد دارم ، رونگ خالمش ،ده زهرايي وكورق ملاحسين
هنوز هم زيباي پرواز پرنده گان را برفراز نيزارهاي تو در خاطرم مجسم ميكنم
هنوز هم برفراز اوشيدا ي هميشه سر فراز مي ايستم ودر دور دستها تورا جستجو ميكنم
هنوز پيرمردان صيادودامدار چشم انتظارت نشسته اند
چشم انتظارند كه برگردي
هنوز گاوها وگوساله ها را ميبينم كه در نيزارهاي تو به چراء مشغولند
هامونِ من : دوستدارانت را از ياد برده اي . اما دوستت داريم
هنوز گاوها وگوساله ها را ميبينم كه در نيزارهاي تو به چراء مشغولند
هامونِ من : دوستدارانت را از ياد برده اي . اما دوستت داريم
روزگاري محل تاخت وتاز توتنها بودي
شكارگاه صيادان كه لابه لاي نيزارهايت به دنبال صيد بودند
شكارگاه صيادان كه لابه لاي نيزارهايت به دنبال صيد بودند
چراگاه گاوها وگوساله ها
وامروز محل تاخت وتاز ماشينها
آنروزها زندگي دوستدارانت را تامين ميكردي
وامروز هم
وامروز محل تاخت وتاز ماشينها
آنروزها زندگي دوستدارانت را تامين ميكردي
وامروز هم
هامونِ من:
دوستت دارم
وچشم براهت نشسته ام
تا دوباره تورا در اوج ببينم
با افتخار كنار ساحل زيبايت بايستم
وبا صداي بلند فرياد بزنم
دوستت دارم هامون
دوستت دارم
وچشم براهت نشسته ام
تا دوباره تورا در اوج ببينم
با افتخار كنار ساحل زيبايت بايستم
وبا صداي بلند فرياد بزنم
دوستت دارم هامون