جشن ها و اعیاد بلوچستان
پژوهشگر
مهندس عبدالسلام بزرگ زاده
سال انتشار1391
بسم الله الرّحمن الرّحیم
چکیده
مردم بلوچ مناسبتهای زیادی را جشن میگیرند و برای هر مناسبتی با اداب و رسوم خاص و مرتبط با ان ابراز شادمانی می کنند . جشن هایی که در بلوچستان برگزار می شود عبارتند از :
1-اعیاد و جشن های مذهبی
از جمله جشن عید فطر-جشن عید قربان –جشن مبعث پیامبراکرم(ص)- جشن ذکرو جشن پیر پتّر
2-اعیادو جشن های ملی وقومی
از جمله جشن بهارگاه و عید نوروز- جشن پاگ واجهی یا پاگ بندی یعنی جشن تعیین سردار قوم و طایفه
3- جشن های ایینی وازدواج
از جمله جشن عروسی – جشن ختنه سوری- جشن تولد بچه یا شبتاکی –جشن ششکی یعنی شش روز بعد از تولد –جشن دندان روزی- جشن تکلیف
4-جشن های برداشت محصول و کار
از جمله جشن خرما چینی یا هامین – جشن گندم یا پَله –جشن اب یا اپ طاس
5- جشن های تحصیلی
از جمله جشن پنچ کتاب- جشن ختم قران – جشن ختم بخاری –جشن فارغ التحصیلی دانشجویان.
1در هرکدام از این جشن ها ایین و اداب مخصوص ان جشن برگزار می شود همانگونه تعدادجشن ها در بلوچستان زیاد است تنوع اداب ورسوم نیز بسیار است .چهار عنصررنگ ،صدا،بو و طعم با تنوع بسیار زیاد در همه جشن های بلوچستان یعنی رنگ در تنوع پوشش و لباس ،صدا در تنوع موسیقی و اواها، بو در تنوع خوشبو کننده ها ،گل بوته های معطرمحلی و عطر ها و طعم در تنوع غذا ها ،شیرینی ،حلوا و شربت های محلی حضور دارند برای هر کدام از جشن ها رنگ خاص ،صدای مخصوص،بوی ویژه وطعم متناسب با ان جشن استفاده می شود . این پژوهش به تشریح اداب و رسوم جشن قومی پاگ واجهی ،جشن مذهبی عید قربان و جشن برداشت محصول خرما چینی یا هامین می پردازد .
واژه های کلیدی
-پاگ واجهی در زبان بلوچی به عمامه ودستار پاگ وبه سردار و سرور واقا واجه میگویند .پاگ واجهی یعنی تاج گذاری در طایفه به پاگ واجهی پاگ بندی هم میگویند
–جشن ذکر جشنی که به مناسبت های نیمه شعبان ،میلاد ائمه(ع) ، مبعث پیامبر(ص) و روزهای چهارشنبه هر هفته توسط گروه سادات معروف به صاحبان در روستای پیر اباد و دهک سراوان به صورت ذکر و مولودی خوانی برگزار میشود
–جشن پیر پتّر شبیه موسیقی در مانی گواتی است با این تفاوت که این جشن هم به همان مناسبتهای جشن ذکر با مضامین مذهبی با شیوهای متفاوت در نیک شهر اجرا میشود
–هامین یعنی فصل خرما پزان
–پَله به خوشه های گندم که هنوز سبز است وخشک نشده و دسته بندی شده روی اتش می پزند و جوانه ان را جدا میکنند و می خورند این عمل را پله خوری می گویند و جشن ویژه ای برگزار میکنند که به ان جشن پله یاجشن گندم میگویند
–اپ طاس به کاسه مسی کوچک که وسط ان سوراخی تعبیه شده طاس میگویند و به اب در زبان بلوچی اپ گفته می شود جشن اپ طاس به مناسبت افزایش اب قنات برگزار می شود
-شپتاکی به مراسمی که شش شب به مناسبت تولد نوزاد برگزار میشود می گویند
–ششکی به مراسمی که روز هفتم تولد نوزادبرگزار میشود میگویند –جشن دندان روزی به مراسمی که به مناسبت ظاهر شدن اولین دندان فرزند برگزار می شود می گویند .
2
پیشگفتار
3از میان جشن های زیادی که در بلوچستان به مناسبتهای مختلف برگزار می شود سه جشن یعنی جشن پاگ واجهی ،جشن عیدقربان و جشن هامین(برداشت خرما ) انتخاب وبه تشریح ایین و مراسم هایی که در این سه جشن برگزار میشود می پردازیم با استفاده از نتایج این پژوهش فیلم مستند جشن ها و ایین های سنتی در بلوچستان به معرفی این ایین ها می پردازد در هر کدام از این جشن ها علاوه بر اداب و رسوم خاص ان جشن ،رنگ از طریق لباس و پوشش صدا از طریق موسیقی و اواها بو از طریق خوشبو کننده ها و گل بوته ها ی محلی و طعم از طریق غذا و شربت و شیرینی محلی حضور متنوع دارند اما سه موضوع نمایش ،ستایش و نیایش درتمام جشن ها بصورت مشترک در شکل های متفاوت ظاهر میشود یعنی هیچ جشنی در بلوچستان یافت نمیشود که در ان نمایش و ستایش ونیایش را نداشته باشیم بطور مثال در این سه جشن که موضوع پژوهش هستند سه موضوع نمایش و ستایش ونیایش به این ترتیب ظاهر می شوند نمایش در جشن عید قربان به صورت انبوه جمعیت با پوشش اسلامی و معنوی به همراه کلا سفید یا عمامه مذهبی ،سجاده و تسبیح و در صفوف فشرده عیدگاه ودر جشن پاک واجهی نمایش به صورت دیوانجاه و مجلس سرداران وبزرگان قوم با لباس های محلی و سرداری و بستن پاگ و کمرزانو (دستاری که به کمرو زانو می بندند )و در جشن هامین نمایش بصورت نمایشی از نخلستان و انواع خرما و مقدار محصول خرما که در یک محل به نام بشنگ جمع اوری شده ظاهر می شود . ستایش در جشن عیدقربان شامل حمد و ثنا و ستایش از خالق هستی و خداوند متعال هم بصورت انفرادی و هم به صورت جمعی در عیدگاه جلوه گر می شود اما ستایش در جشن پاگ واجهی مداحی و تعریف و تمجید از سردار طایفه و ریش سفید تیره و اجداد وی از زبان حماسه سرایان و اشعار شاعران و گفتار حاضرین در مجلس عنوان می شود و همچنین ستایش در جشن هامین با اشعارو اواهای مخصوص از زبان پهلوانان ونیزکسا نی که محصول خرما را نظاره گر هستند دهقان و صاحب نخل و نخلستان را مدح و ستایش می کنند که با کار و تلاش توانسته محصول بیشتری برداشت کند و موضوع نیایش در جشن عیدقربان شامل دعا و در خواست از خداوند در مراسم عیدگاه و نماز عید و فاتحه خوانی در قبرستان است و در جشن پاگ واجهی نیایش شاما طلب دعا از خداوند متعال برای طول عمر سردار طایفه ودعا برای موفقیت وی برای حل مشکلات طایفه می باشد و نیایش در جشن هامین نیز شامل طلب دعا برای دفع بلا و افات از نخل ونخلستان و سلامتی صاحبان نخلستان و دهقان است . مشاهده می شود که در هر سه جشن و همه جشن ها اعم از جشن مذهبی و جشن های قومی و ملی و غیره مذهبی موضوع نیایش و عنصر دعا و ارتباط با خداوند متعال از مراسم و ایین مشترک به شمار می اید و حضوری پر رنگ دارد
