در یک جمعبندی کلی ستاره شناسی و گاهشماری طوایف بلوچ و سیستان را می توان تحت تأثیر عوامل زیر دانست:
1- شرایط زیست محیطی و جغرافیایی : بطوری که گفتیم موقعیت جغرافیایی بلوجستان یا آسمان صاف و پرستاه بخصوص در طول زمستان توجه بلوچ را به آسمان و ستاره ها جلب نموده است.
2- شیوۀ معیشت : بلوچ بیشتر از دامداری و شترداری و کشاورزی تأمین معاش می کند. ستاره شناسی و گاهشماری او نیز با تقویم زراعی و دامداری هم آهنگ شده است، با مروری در چرخه تولید زراعی و دامی بلوچ این نکته به وضوح ثابت می شود، مثلاً کشاورز سیستانی که فعالیتش از فصل بهار شروع می شود به اقتضای نوع معیشت و شیوه تولید مبدأ تقویم خود را بهار قرار می دهد این تقویم از ششم عید شروع می شود و با آغاز بادهای صد و بیست روزه تقریباً متوقف می شود. اما فعالت دامدار تعطیل بردار نیست، زیرا در هر دوره از سال به بخشی از امور دام اشتغال دارد که این مقاطع زمانی را در قالب تقویم دامداری به شرح زیر خلاصه می کند:
1-2- کوچ: کوچ یک مرحله سرنوشت ساز است. عوامل جوی نامساعد می تواند روال آن را بهم بزند، زیرا در گسترده بیابان بلوچستان که گاه یک رگبار، سیلابهای بنیاد برافکن جاری می کند یک غفلت کافی است دامدار را از هستی ساقط کند. بنابراین باید نسبت به شرایط جوی و عوامل مؤثر بر آن آشنا باشد.
2-2- قوچ گذاری: فعالیت اصلی دامداری به زاد و ولد و تولید مثل آن متکی است، چنین زمانی در گاهشماری و در تقویم دامدار با عنوان «پاچین سرده»(pâčin sarde)یا «مسرو»(masro)و «مسر»(maser)مشخص می شود، این نامگذاری از یک طرف اهمیتی که این مقطع زمانی برای دامدار دارد روشن می کند از طرف دیگر نوع دام او را به ما می شناساند زیرا «پاچین» به معنی بز نر است و بدیهی است که «پاچین» را در گله بز رها می کنند.
3-2- چرای دام: تهیه خوراک دام در مراتع تنک و فقر زده بلوچستان که حتی بهارش «زرده بهار» است (جدول شماره 3) نیز اهمیت ویژه ای دارد. بخشی از این خوراک باید از نخاله های زمنی کشاورزی پس از برداشت محصول تأمین شود. به همین دلیل یکی از ماههای تقویم بلوچ «درو» نام می گیرد که برای هر دو گروه کشاورز و دامدار خوشایند ترین ماههاست.
4-2- گردآوری و ذخیره سازی: کشاورز بلوچ با هر کیفیتی هست بالاخره با کشت و کار ذخیره ای برای زمستان خود دارد، اما بلوچ دامدار برخلاف عشایر دیگر مراتع سرسبز و ییلاق مطلوب ندارد. دام او به چند بز محدود می شود که آن هم به هیچ وجه به تولید افزوده نمی رسد تا با فروش یا مبادله آن ارزاق مورد نیاز خود را تأمین کند. لذا برای جبران این کمبود در مرحله ذخیره سازی به نوعی گردآوری روی می آورد. اهمیت این دوره نیز با اختصاص یافتن ماههایی به آن روشن می شود. در گ اهشماری عشایر گمشادزیی لولوکدان یکی از ماهها «گرده ترک»(garda tarak)نام دارد. «گرده» میوه خودرویی است که وقتی محصول آن برسد می ترکد. عشایر مزبور و برخی عشایر دیگر در خاش و ایرانشهر ماهی به نام «هامین» در تقویم خود دارند که فصل گردآوری خرما برای کسانی است که خود نخل ندارند و با ضوابط خواصی از نخلستانها استفاده می کنند[1]
.
.
5-2- شکار: دامدار کوه نشین یک مقطع زمانی دیگر هم دارد که برایش حایز اهمیت است. او بخشی از معاش خود را از طریق شکار تأمین می کند، برای حفظ این منبع خدادادی باید بداند که فصل جفت گیری و زاد و ولد شکار در چه زمانی است «مسرو»(masro)در معنی دوم به همین تعبیر آمده است (جدول شماره 3، ماه آذر).
3- تأثیر پذیری از نجوم قدیم و جادوگری: پاره ای از ویژگیهایی که بلوچ برای ستارگان قایل است در علم نجوم مطرح بوده و تا حدی مورد تأیید دانشمندان است. مثلاً در مورد ستاره «پرم» که به احتمال قوی همان پروین یا ثریا[2]است. بیرونی می نویسد «چون عرض ثابته اندک بود قمر بدو بر گذرد و بای به هم آید و شمس بدو نزدیک آید و این هر دو دلیل چشم اند» ادامه دارد [3]1- منظور همان کوچ «هامین» است، زیر نویس شماره 6..
2- تشابه دارد با نام دیگر پروین که «پرن» است.
3- ابوریحان محمد بن احمد بیرونی خوارزمی، التفهیم لاوائل صناعه التنجیم، تصحیح استاد جلال الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص 6-425.