جغرافياي طبيعي استان سیستان و بلوچستان

[aminnoura]

منبع:www.gsi.ir
- حدود جغرافيايي:استان سيستان و بلوچستان در جنوب خاور ایران و در مختصات جغرافیایی ۲۵ درجه و ۳ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۲۷ دقیقه عرض شمالی از خط استوا و ۵۸ درجه و ۵۰ دقیقه تا ۶۳ درجه و ۲۱ دقیقه طول خاوري از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است و مركز آن شهرستان زاهدان مى‏باشد
- وسعت : استان سیستان و بلوچستان با وسعتی حدود 187502 کیلومتر مربع ، 4/11 درصد از مساحت کل کشور را تشکيل داده است. و از بزرگ ترين استان هاي كشور به حساب می آید و پس از استان خراسان در رتبه دوم قرار دارد.مساحت مناطق خشکی استان 178431 کیلومتر مربع و مساحت مناطق آبی استان 71 کیلومتر مربع است.
- مرز ها: این استان پهناور در سمت خاور با کشور پاکستان 900 کیلومتر و با کشور افغانستان 300 کیلومتر مرز مشترک و در قسمت جنوب با دریای عمان به طول تقریبی 270 کیلومتر مرز آبی دارد .اين استان از قسمت شمال و شمال باختر با خراسان جنوبی به طول 190 کیلومتر و در قسمت باختر با استان کرمان به طول 580 کیلومتر و با استان هرمزگان به طول 165کیلومتر همجوار است.مرزهای طولانی آبی (حدود 300 كيلومتر )و مرزهای خشکی استان (حدود 1800 كيلومتر )با کشورهای افغانستان ، پاکستان و کشورهای حوزه خلیج فارس ، موقعیت ویژه ای را به آن بخشیده و سبب ایجاد شرایطی خاص شده است. چندگانگی و تنوع مذهبی، گویشهای مختلف و نمود تعلقات قومی و قبیلهای از دیگر ویژگیهای اجتماعی این استان است.
- ارتفاع از سطح دریا :حداقل ارتفاع استان از سطح دریا 7 متر مربوط به شهرستان چابهار و حداکثر ارتفاع آن از سطح دریا 1400 متر مربوط به شهرستان خاش می باشد.
- تقسيمات استاني :استان سيستان و بلوچستان به طوركلي از دو ناحیه سیستان و بلوچستان تشکیل یافته است که از لحاظ طبیعی با یکدیگر کاملاً متفاوتند.
الف)ناحیه سیستان :که قسمت شمالی استان را در برمی گیرد، وبا 8117 كيلومتر مربع وسعت حوزه مسطح و مسدودی است که از آبرفتهای دلتای قدیمی و فعلی رود هیرمند تشکیل شده است.و بزرگ ترین دریاچه آب شیرین جهان را در خویش جای داده است. اين منطقه با وسعتي معادل 197/15 كيلومتر ميان 29 تا 32 درجه عرض شمالي و بين 60 تـا 64 درجه طول شرقي نصف النهار گرينويچ قرار دارد از سوي شمال و خاور به افغانستان ، از جنوب به شهرستان زاهدان و از باختر و شمال غربي به كوير لوت و شهرستان بيرجند محدود است .
دشت سیستان که در گروه اقلیم بیابانی میانه قرار دارد، بارشی کمتر از 65 میلی متر را در سال دریافت می کند و میزان تبخیر در آن به بیش از 5000 میلی متر می رسد. این شرایط در مجموع باعث خشکی فیزیکی شدید محیط بوده و در سالهایی که میزان ورودی آب رودخانه هیرمند کاهش می یابد، خشکسالی های مخرب توسعه پیدا می کند. شریان حیاتی منطقه یعنی هیرمند نوسانات سالیانه قابل ملاحظه ای را نشان می دهد. وزش بادهای 120 روزه که از اواخر بهار تا پایان تابستان می وزد در تشدید نیاز و خشکی محیط موثر است.
ب)ناحیه بلوچستان :که قسمت جنوبي استان را در برمی گیرد، وبا 179385 کيلومتر مربع بيشترين مساحت استان را به خود اختصاص داده است.اين ناحيه،منطقه وسیع کوهستانی است که بين 24 تا 30 درجه عرض شمالي و 58 تا 70 درجه طول شرقي نصف النهار گرينويچ قرار داشته ،از شمال به سيستان و لوت ، از مشرق به پاكستان . از جنوب به درياي عمان و از مغرب به كرمان محدود است . مناطق جنوبی استان با توجه به مجاورت با دریای عمان و بهره گیری از بادهای موسمی اقلیم متفاوتی دارند. بالا بودن میانگین دما و پایین بودن نوسانات آن از مشخصه های اساسی اقلیم منطقه است. با توجه به پایین بودن نزولات جوی و عدم وجود منابع برفی کوهستانی اکثر جریانات رودخانه ای، موقتی و فصلی بوده و در بخش وسیعی از استان منابع محدود آب های زیر زمینی تنها امکانات تامین آب محسوب می شوند. وجود مخروط آتشفشانی تفتان با 3941 متر ارتفاع در شمال بلوچستان مرکزی، شرایط اقلیمی متنوع و جالبی را فراهم آورده است .
- تقسمات كشوري :از لحاظ تقسیمات کشوری استان دارای ۸ شهرستان، ۳6 بخش، ۳1 شهر، ۹8 دهستان و حدود ۶۳۰۰ آبادی می‌باشد. شهرستانهای آن عبارتند از: ایرانشهر، چابهار،خاش،زابل، زاهدان، سراوان، سرباز و نیک شهر.
- ارتفاعات استان:ارتفاعات اين استان دنباله رشته کوههای مرکزی ایران است که از الوند شروع شده و به موازات رشته کوههای زاگرس قرار دارد و به بلوچستان ختم می شود. و شامل ناهموارى‏هاى شرق چاله لوت و ارتفاعات ديواره شرقى و جنوبى چاله جازموريان است. . اين ارتفاعات در همه جا پيوسته نيستند، به طوري كه حوضه‌هاي پستي در فواصل اين ارتفاعات پديد آمده‌اند. پهناي كوهستان‌ها از شمال به جنوب افزايش مي‌يابد و در فاصله ايرانشهر- كوهك به بيشترين حد خود مي‌رسد. اين ناهمواري‌ها مشتمل بر كوه‌هاي سيستان و كوه‌هاي بلوچستان است:
1- كوه‏هاى سيستان : اين كوهها با جهت شمالي جنوبي شامل چين خوردگيهاي فشرده اي هستند كه از غرب به بيابان لوت و از شرق به دشت سيستان منتهى می ‏گردد. از مهم‏ترين اين ارتفاعات ميتوان به پلنگ کوه مشرف به دشت سیستان، توده بازالتی کوه خواجه در حاشیه دریاچه هامون و در مغرب زابل (به طور متوسط 900 متر از سطح دریا ارتفاع دارد) اشاره نمود
2- كوه‏هاى بلوچستان :كه در جنوب كوه‏هاى سيستان بين چاله لوت و جازموريان و بيابان ماشكل و سواحل درياى عمان گسترده شده‏اند. مهم‏ترين ارتفاعات اين ناحيه عبارتند از: كوه تفتان، كوه بزمان، كوه بيرك، بم پشت ،کوه سلیمان ،كوه ملك سياه، سلسه جبال پيرشوران و ....
كوه تفتان (چهل تن) ، اين كوه در جنوب شرق ايران در 50 كيلومتري شمال شرقي شهر خاش واقع شده است این کوه یکی از آتشفشانهای نیمه فعال ایران است.فعالیت های شدید آتشفشانی در آغازدوره ی کواترنربر ارتفاع آن افزوده تا جایی که هم اکنون این کوه با4042 متر ارتفاع بلندترین نقطه ی استان محسوب می شود، كوه تفتان با ارتفاع 4042 متر از سطح دريا يكي از آتشفشانهاي نيمه فعال ايران است كه از دهانه آن دائما ً بخار گوگرد خارج مي شود .خروج گاز گوگردوبخار آب از دهانه ی تفتان و هم چنین وجود چشمه های آب گرم در اطراف آن آثاری از فعالیت آتشفشان این کوه در دورانهای گذشته است.رونق زندگی عشایری در دامنه های تفتان و امکان تولید محصولات سردسیری در این نقاط ازدیگرتاثیرات ارتفاع بر شیوه ی زندگی در این منطقه است.
كوه ملك سياه : ملك سياه كوه آتشفتشان خاموش است با ارتفاع 1642 متر از سطح دريا و شمال شهر زاهدان ، واقع شده است و نقطه مرز مشترك بين ايران و پاكستان و افغانستان را شكل داده است 0
كوههاي بم پشت :واقع در حد فاصل شهرستان سراوان و شهرستان چابهار 0
سلسه جبال پيرشوران : واقع در مغرب استان كه كوير لوت را از بلوچستان جدا مي سازد
- رودخانه هاي استان:مهم‏ترين رودخانه‏هاى اين استان عبارتند از:
الف)رودخانه ناحيه سيستان : كه شامل رودخانه هیرمند است که تامين كننده آب دشت سيستان بوده از كوههاي هندوكش و ارتفاعات بابا يغما در چهل كيلومتري غرب كابل در افغانستان سرچشمه مي گيرد 0 و پس از طي مسافت 1050 كيلومتــــر وارد خاك ايران مي شود و در نقطه مرزي به دو شاخه تقسيم مي شود يك شاخه در امتداد مرز جريان پيدا مي كند و پريان مرزي ( مرز مشترك ايران و افغانستان ناميده مي شود) كه اين رودخانه نهايتاً وارد خاك سيستان شده و پس از مشروب نمودن بخشي از اراضي به درياچه هامون ميريزد 0شاخه ديگر وارد رودخانه سيستان شده و رودخانه سيستان ناميده مي شود 0 و شاخه هاي متعدد از آن منشعب مي شود از جمله سيلك ، نيامك ، نهراب و در نهايت به درياچه هامون ميريزد 0

ب)رودخانه هاي ناحيه بلوچستان : كه شامل بمپور، كاجو (كاجر)، سرباز، باهوكلات،كهير (نيكشهر)، ماشكيد (ماشكل)، رابچ (فنوج)، سيانجان (تلخ آب). لادیز ، گزو ........ مي باشد
1- رودخانه باهوكلات: اين رودخانه از بهم پيوستن رودخانه هاي سرباز و كاجو بوجود مي آيد 0
2- رودخانه بمپور: يكي از رودخانه هاي دائمي و پرآب بلوچستان است و از ارتفاعات كاردانه واقع در 120 كيلومتري شمال شرقي ايرانشهر سرچشمه مي گيرد و عامل اساسي فعاليتهاي كشاورزي در ناحيه ايرانشهر بمپور است.
3- رود كاجو: اين رودخانه دائمي است و از شمال قصرقند به سمت جنوب و سپس جنوب شرق جريان مي يابد 0
4- رودخانه سرباز : اين رودخانه از شاخه هاي اصلي رودخانه باهو كلات است طول رودانه سرباز تا باهو كلات 170 كيلو متر است
5-رودخانه كهير ( نيكشهر ) : اين رودخانه سيلابي ابتداي آن از تنگ سرحد و اطراف نيكشهر سرچشمه ميگيريد 0
6-رودخانه ماشكيد : اين رودخانه از كوههاي جنوب شرقي بلوچستان سرچشمه مي گيرد 0
7-رودخانه مدانچ : از ارتفاعات فنوج و بنت سرچشمه مي گيرد 0
8-رودخانه سيانجان : از ارتفاعات كوه تفتان سرچشمه مي گيرد 0
9- رودخانه كارواندر: از شعبات اصلي رودخانه بمپور است كه تاروستاي كارواندر داراي آب جاري دائم است مازاد آب آن در اين محل در بستر رودخانه فرو مي‌رود و در پائين دست رودخانه مخصوصاً درمحل دامن در آغاز دشت ايرانشهر مجدداً از زيرزمين خارج مي‌شود و همراه با چند شاخه كوچك به رود بمپور مي‌پيوندد.
- دریاچه هاي استان : دریاچه های مهم استان شامل :
1- دریاچه هامون واقع در دشت سيستان با مساحت 458 هزار هكتار و عمق متوسط 5 متر ( در فصول پر آب ) در شمال و شمال غربي اين دشت قرار دارد و به سه قسمت هامون پوزک ، هامون صابری و هامون هیرمند تقسیم می شود. طول متوسط هامون 30 کیلومتر و عرض آن 7 کیلومتر است.
2- دریاچه جازموریان که فصلی است و در باختر بلوچستان در شهرستان ایرانشهر قرار گرفته است و بیشتر آن در استان کرمان واقع شده است. مساحت آن در مواقع پرآبی 3300 کیلومتر مربع می باشد.
3- دریاچه هامون ماشکل است که دریاچه کوچکی است و در مرز ایران و پاکستان و در شهرستان سراوان قرار دارد.
- شرايط آب و هوايي استان: استان سيستان و بلوچستان با توجه به موقعيت جغرافيايي خود، از يك طرف تحت تأثير جريان هاي جوي متعدد مانند "جريان بادي شبه قاره هند" و به تبع آن باران هاي موسمي اقيانوس هند است و از طرف ديگر تحت تأثير فشار زياد عرض هاي متوسط قرار دارد .در اين استان با توجه به نزدیکی به مدار راس السرطان آب و هواي بسيار خشك وگرماي شديد مهم ترين پديده مشهود اقليمي آن است..در گستره ی این استان عوارض گوناگونی مانند کوهستان،دشت،جلگه ومناطق نسبتا پست وهموار مشاهده میشود.
کوهستان:کوهستان ها بخش وسیعی از این سرزمین را تشکیل داده اند کوه های نسبتا بلندی مانند : تفتان، بزمان ،بیرگ و.. .این کوه ها توسط دره ها ودشت های کوچک وبزرگ از هم جدا می شوند.
البته دشتها وجلگه های استان نیز به دلیل داشتن خاک حاصلخیزوهوای نسبتا گرم از کانون های عمده ی تولیدمحصولات کشاورزی محسوب می شودکه این خودباعث جذب جمعیت دراین منطقه شده است.گر چه در بیشتر نقاط تابستان های طولانی و بسیار گرم باعث محدود شدن فعالیت ها می شود. اما از طرف دیگر اعتدال هوا در زمستان ها شرایط مناسبی را برای کاشت محصولات گرمسیری وسودآور مانند موز- آناناس- انبه- نارگیل- پاپایا- محصولات نوبرانه وصادراتی فراهم می نماید.این قابلیت هم چنین امکان برداشت دوبار محصول درسال رافراهم می آورد.برخوردار بودن از هوای مطبوع در زمستان که سایر مناطق ایران گرفتارسرما ویخبندان است از دیگر مزیت های اقلیمی استان محسوب می شود.
در وضعيت هواشناسي استان بادهاي شديد موسمي، طوفان شن، رگبارهاي سيل آسا، رطوبت زياد و مه صبحگاهي پديده هاي قابل توجه است. اين استان تابستان هاي گرم و طولاني و زمستان هاي معتدل دارد. در تابستانها روزها گرم و شبها خنک است و در زمستانها روزها آفتابی و شبها یخبندان و اغلب زیر صفر درجه سانتی گراد است. تغییرات درجه حرارت در شبانه روز زیاد و دامنه نوسان حرارتی سالیانه زیاد است و رطوبت نسبی هوا کم و بارندگی سالیانه هم بسیار کمتر از متوسط بارندگی در سطح کشور است.
از آنجا كه حداقل دما ندرتا به صفر درجه سانتيگراد مي رسد، رويش گياه در اراضي آبي تقريبا در تمام طول سال ادامه دارد. عمده بارندگي در زمستان صورت مي گيرد. اين ناحيه دو فصل متمايز زمستان با درجه حرارت معتدل و خنك در ماه هاي آذر، دي و بهمن و تابستان گرم در بقيه ماه هاي سال دارد.
در تمام شهرهاي استان حداكثر دماي سالانه، بالاي چهل درجه سانتيگراد گزارش شده است. این مقدار در ماه تیر، در ایرانشهر به پنجاه و یك درجه بالای صفر می‌رسد. كم‌ترین حد دمای استان در ماه‌های آذر و دی ثبت شده است. ميانگين حداقل دماي سردترين ماه سال بين حدود دوازده تا سيزده درجه سانتيگراد متغير است. سردترين شهر استان، زاهدان و گرمترين شهر آن ايرانشهر است. اختلاف و نوسان دمای بین زمستان و تابستان و حتی دریك شبانه‌روز بسیار بالا است، ولی حداقل مطلق دما به ندرت به صفر درجه می‌رسد نواحی ساحلی دریای عمان بنا به تحقیق آنوبانینی به علت رطوبت ناشی از مجاورت با دریا، تا حدودی از این امر مستثنی است و آب و هوای گرم آن با رطوبت بیشتری همراه است. به علت بالا بودن متوسط دما و وزش بادهای موسمی، میزان تبخیر در این استان زیاد است و به طور متوسط چهار میلی‌متر در روز گزارش شده است.
بارندگي در استان عمدتاً در ماه هاي زمستان صورت ميگيردو به طور متوسط در هفت ماه از سال در این ناحیه اثری از باران مشاهده نمی‌شود. میزان بارندگی از طرف خاور به باختر استان نيز افزایش
می‌یابد و ميزان متوسط ساليانه آن حدود هفتاد ميليمتر و بسيار نامنظم است. بيشترين نزولات جوي، در شهرستان هاي خاش و زاهدان و كمترين مقدار در شهرستان زابل روي مي دهد. ميزان متوسط رطوبت نسبي در سواحل درياي عمان، حدود هفتاد تا هشتاد درصد در دي ماه است؛ که در تابستان كاهش مي يابد ولی كرانه‌های باختري بلوچستان به علت نزدیكی به اقیانوس هند در تابستان نیز رطوبت نسبتاً بالایی دارد .در قسمت سيستان نيز كه شرايط اب و هوايي بسيار گرم و خشك و بارندگى و رطوبت اندك است. بادهاى 120 روزه سيستان (لوار) يكى از عوامل مهم فرسايش خاك، جابجائى شن‏هاى روان (ماسه ‏هاى بادى)، پر كردن نهرها و كانال‏هاى آبيارى و تعديل درجه حرارت در فصل تابستان مى‏باشد.-
- پوشش گياهي استان :وسعت استان و تنوع آب و هوایی ،موجب بروز تنوع در پوشش گیاهی و غنای منابع طبیعی تجدید شونده گردیده‌است. پوشش گياهي این استان به علت كمي بارندگي، فرسايش خاك، سيلاب و مصرف بيرويه اغلب پراكنده اند . تنوع اقلیمی حاکم بر استان ، ترکیب گونه های جنگلی نیز در استان متفاوت است. این تفاوت در دو منطقه جدا از هم قابل مشاهده است:
الف: منطقه ایران _ تورانی: شامل شهرستانهای زابل ، زاهدان ، خاش و بخشی از سراوان است و مهمترین گونه های گیاهی آن عبارتند از بادام کوهی ، بنه ، تاغ و گز.
ب: منطقه خلیج _ عمانی: شامل شهرستانهای چابهار ، ایرانشهر ، سرباز و نیکشهر است. از مهمترین گونه های جنگلی این بخش می توان کهور ایرانی ، کلیر ، چگرد ، چش و کنار را نام برد.
حدود ۵۵ درصد از کل مساحت استان معادل 10250000 هکتار را مراتع در برگرفته‌است که ۳۰۰ هزار هکتار مراتع خوب، ۷۵۰ هزار هکتار مراتع متوسط و 2/۹ میلیون هکتار مراتع فقیر و خیلی فقیر می‌باشد. وجود تالاب هامون و امکان تولید علوفه نی و بونی در سطح150000 هکتار با تولید متوسط حداقل ۶ تن در هکتار علوفه خشک (در مواقع غیر خشکسالی) از سرمایه‌های مهم منطقه به شمار می‌رود. در استان بیش از ۱۲۰۰ گونه گیاهی که حدود ۷۰ گونه آن دارای ارزش دارویی و صنعتی می‌باشد شناخته شده‌است. از جمله می‌توان گونه‌های کهور، کنار، بنه، بادام كوهي، جش و گز روغن.... را نام برد. مساحت جنگل‌های استان که عمدتاً نیمه متراکم و کم تراکم هستند قریب به یک میلیون هکتار می‌باشد. همچنین حدود 3/۶ میلیون هکتار را بیابان و شنزار در بر گرفته‌است.

معرفي جنگلهاي سیستان وبلوچستان: جنگلهاي طبيعي اين استان مانند جنگلهاي ناحيه شمالي و يا غرب ايران به صورت انبوه و متراكم نيست و اغلب به طور پراكنده و به اصطلاح لكه‌اي است.در ناحیه معروف سر حد كه سلسله كوه های تفتان و پنج انگشت و مورپیچ كشیده شده، شرایط طبیعی برای رشد و نمو درختان جنگلی بسیار مساعد است و درختانی به وجود آمده كه اگر چه به انبوهی و شكوه جنگل مازندران نیستند ولی در عوض دارای گونه های بسیار نادر و كم یاب است. حدود 2/3 جنگل های این ناحیه را پوشش های جنگلی بیابانی با گونه های تاغ و گز تشكیل می دهند و بخشی از آن را پوشش های جنگلی گرمسیری با گونه های كهور، كنار، چش، توج، چگرد، كلیر و حرا (در منطقه گواتر) و جنگل های خشک با گونه های بادام- بنه تشكیل می دهند. این پوشش های جنگلی بسیار پراكنده بوده و اغلب به صورت لكه های کم و بیش بزرگ در ناحیه ی بلوچستان جنوبی، ارتفاعات تفتان و كوه خفرزند بزمان و مناطق ارتفاعی سراوان، استقرار یافته اند و در قطعات بسیار كوچک، تیپ جنگلی به خود می گیرند. متوسط تراكم درخت در این عرصه ها به 50 اصله در هكتار می رسد و در مجموع، درختان محدوده جنگلی استان به حدود 69 میلیون اصله بالغ می شود. از نظر گونه، جنگل های كهور در ناحیه چاه هاشم، جنگل های گز در جنوب چاه هاشم و تهلاب، جنگل های تاغ در ریگ چاه، دشت سمسور، تگر و دامنه ی خاوری تفتان، جنگل های كهور، گز و اكاسیا در چاهان، جنگل های كهور و كلیر در زر آباد و بالاخره جنگل های تنگ گازرخ در سازند های فلیش واقع در حدفاصل چاله جازموریان و دریای عمان حضور دارند. در حال حاضر به جز گونه چش كه در صنعت لنج سازی كاربرد دارد و درختچه گازرخ كه از بذر آن روغن خوراكی تهیه می شود، سایر گونه ها مصرف تجارتی و یا صنعتی ندارند.
- چش و كرت از تيره : كهور
مرفولوژي : درختي است تنومند به ارتفاع 6 تا 8 متر، برگها مركب ، برگچه ها ريز و كوچك ، گل ها زرد كروي و خوشبو ، خارهاي بلند و نوك تيز، تاج آن توپي شكل ، تنه به شكل ‎ ميوه غلاف دار
فصل گلدهي: بهار و پاييز
مناطق انتشار:اين گونه درمناطق نيمه خشك ، گرم و مرطوب از قبيل سواحل خليج فارس و درياي عمان و در استانهاي بوشهر ، هرمزگان و سيستان و بلوچستان ( چابهار ،ايرانشهر، و نيكشهر ) و همچنين در خاك هاي عميق رسي و شني نيز مي رويد .
نام محلي : در بندرعباس كرت ، در چابهارچش، در بين لار و بندرعباس به سلم معروف است .
موارد استفاده : چوب درختان اين گونه در كشتي سازي ( لنج سازي ) ارزش بسيار زيادي دارد . برگها و ميوه ارزش علوفه اي براي دام دارد . اين درختان دراحياء اراضي بياباني و تثبيت شن هاي روان بسيار باارزشند. درگذشته درختان چش بطور غيرقانوني قطع و به كشورهاي همجوار حمل شده و در ساخت كشتيهاي چوبي بسياربزرگ تجاري مصرف مي شده است كه توسط ادارات منابع طبيعي استانهاي ساحلي از اين عمل بشدت جلوگيري شده است و در توسعه اين گنجينه گرانبهاي منابع طبيعي كشور اقدامات اصلاحي واحيائي زيادي انجام پذيرفته است .
- داز نخل ايراني از تيره :خرما
مرفولوژي : نام علمي داز به معناي درختچه كوتاه قد مي باشد . درختچه اي است دو پايه با برگهاي پنجه اي سبز و چرمي ميوه سته گل در انتهاي شاخه در گل آذين خوشه ظاهر مي شود . عمر متوسط درختچه حدود 4 الي 5 متر است كه پس ازگلدهي از بين مي رود ومجددا از كنار درختچه قبلي ريشه جوش جديدي توليد مي شود .
فصل گلدهي : بهار
مناطق انتشار: درجنوب ايران در مكران در شهرستانهاي سراوان ، نيكشهر، ايرانشهر، خاش و سرباز از ارتفاع 480 متر تا 1280 متر در آبراهه ها ميرويد .
نام محلي : نام محلي آن در جنوب پورك و داز مي باشد . تصور مي رود كه يكي بنام درخت نر و ديگري نام درخت ماده مي باشد . در بعضي مناطق بلوچستان به آن پيش مي گويند.
موارد استفاده : از برگ آن حصير ، سبد، كلاه و سيواس كه يك نوع كفش محلي است مي بافند . در افغانستان از دانه هاي آن تسبيح مي سازند .
- بادام كوهي از تيره : گل رز
مرفولوژي : درختچه اي است تا ارتفاع 4 متربدون خار ، داراي شاخه هاي جوان سبز بدون كرك ، استوانه اي صاف و براق ، برگهاي آنها دراز خطي يا ماله اي است كه در حاشيه برگها چينهاي كنگره اي نوكدار و منتهي به دمبرگ كوتاه مي باشد . گل آن سفيد نسبتا بزرگ با گلبرگهاي تخم مرغي گسترده ، ميوه شفت بدون كرك و تخم مرغي است و در انتها كمي تيز و تقريبا فشرده و نازك در دو طرف
فصل گلدهي: اواخر اسفند
مناطق انتشار: دامنه انتشار اين گونه وسيع است و در نواحي استپي و ارتفاعات نيمه خشك كشور ديده مي شود . در كرمانشاه ، لرستان ، بختياري تا دزفول، ارتفاعات فارس ،‌كرمان و خراسان ديده مي شود . در استان در ارتفاعات تفتان ، بيرك ، كوه سفيد و درناهوك همراه درختان زيتون از ارتفاع 600 تا 2700 متر از سطح دريا ديده مي شود .
موارد استفاده : ميوه بادام مصارف دارويي و آرايشي دارد و همچنين از ميوه آن براي تنقلات و خشكبار استفاده مي شود .
حرا از تيره : شاپسند
مرفولوژي‌ : درختچه اي است با برگهاي بيضي شكل وكشيده و با قاعده اي باريك . نام علمي اين جنس به افتخار دانشمند بزرگ ايراني شيخ الرئيس ابوعلي سينا نام گذاري شده است . از اختصاصات اين درختچه آن است كه دانه آن روي درخت مادر به نهال تبديل ميشود يعني نيمه زنده زا ميباشد . بذر پس از تبديل به نونهال از درخت جدا شده و به مرداب افتاده و بلافاصله ريشه دواني ميكند . ميوه آن به اندازه يك فندق كركدار است و طعم آن كمي شيرين وگس است
فصل گلدهي : شهريور ماه
مناطق انتشار: اين درختچه در سواحل و مردابهاي ساحلي و دلتاي رودخانه ها و در ايران و مصر و عربستان انتشار دارد. در ايران در بوشهر ، بندرعباس ، قشم ، و گواتر چابهار انتشار دارد.
نام محلي: در كتب تب سنتي نام اين درختچه اسرار آمده است كه ريشه مراكشي دارد . در جنوب ايران به نامهاي حرا در بندرعباس ، تمردرچابهارو در برخي مناطق جنوب تول گفته مي شود . به عربي به آن شوره و شورا مي گويند.
موارد استفاده : پوست اين درختچه داراي تانل فراوان است در دباغي استفاده مي شود . درهند از دانه هاي نارس آن به صورت ضماد براي تسريع رسانيدن و چرك زايي جوش و آبسه ها مصرف مي شود . در هند ريشه آن براي افزايش نيروي جنسي ، از برگ براي تعليف دامها در جنوب كشور استفاده مي شود
- چاتلانقوش (بنه ) از تيره : پسته
مرفولوژي : درختي است به ارتفاع بيش از 15 متر با تاجي گرد و بزرگ و تنه اي قطور بقطرنيم متر ، ناصاف و تيره رنگ ، برگها شانه اي فرد با 2 تا 5 جفت برگچه گرد ، تخم مرغي تا كشيده و با حاشيه اي كم و بيش مژه دار . هريك از برگچه ها داراي 8-5/2 سانتي متر طول و 2-7/0 سانتيمتر يا بيشتر پهنا مي باشد . گل آذين آن خوشه اي باز و ميوه آن شفت به ابعاد 6-5*8-5 ميليمتر ميباشد .
فصل گلدهي : اوايل بهار
مناطق انتشار: اين درخت از جزايرقناري و كشورهاي ساحل مديترانه آغاز و تا آسياي صغيرو سوريه ، قفقاز ، ايران ،افغانستان ، و پاكستان انتشار دارد . در ايران در جنگلهاي آن معطر و دانه آن روغني است. دو زير گونه ديگر از بنه در منطقه بلوچستان در ارتفاع 600 تا 1000 متر از سطح دريا ميرويد . در استان در ارتفاعات غرب زاهدان ، نصرت آباد ، ارتفاعات تفتان ، ارتفاعات ناهوك و بيرك سراوان و ارتفاعات سرباز و لاشار پراكنش دارد .
نام محلي : در اطراف تهران چاتلانقوش ، در همدان شاقلانقوش ، در ارسباران چاتلانقو، در كردستان سقز ، در فارس و بلوچستان بنه وبه لهجه بلوچي به آن گون ، ون ، ونه ،گونه گويند.
موارد استفاده : از ساقه آن صمغي استخراج مي شود كه در نقاشي و رنگ و روغن و آدامس سازي استفاده مي شود . ميوه بنه در حالت تازه كمي گرم و خشك است . مدر و قاعده آور است . روغن مغز بنه گرم و خشك وبراي تقويت اعصاب نافع است . براي صاف كردن صدا و باز كردن انسداد و گرفتگيهاي عروق و يرقان موثراست . براي تقويت نيروي جنسي مفيد است ، معده و كليه را گرم ميكند و براي نفخ و گاز مفيد است .ميوه آن بدليل چربي بالاي آن مصرف خوراكي دارد و از آن نوعي اشكنه تهيه مي كنند .
- گاز رخ – گز روغن
مورفو لوژی: در ایران یک گونه از این جنس بنام پرگرینا بصورت درخچه ای وجود دارد .ساقه و شاخه های ان سزوئی و اغلب بدون برگ به ار تفاع 6 تا 7 متر ، تاج آن متمایل به مخرو طی وارونه تا کروی ، پوست در خت در قسمت پایین در درختانی که قطر آن حدود 30 سانتی متر است خاکستر ی روشن و شیار دار و برجسته ولی بالا تنه حاکستری تیره است. برگها مرکب دو شانه ای فر د، گل در گل آذین خوشه ای کوتاه تا بلند ،گل آذین نزدیک به شاخه های قطور ، کوتاه به طول 8 تا 10 سانتی متر میباشد .یکی از ویژگیهای اعجاب بر انگیز این گونه دارای برگهایی بدون برگچه است که این درخت از نظر ویژگیهای اکولوژیک و بتانیک درخت بی نظیری است و گاهی در چنان شرایط سختی رشد میکند که میتوان آنرا یک معجزه در عالم گیاهی دانست.
فص گلدهی : بهار
مناطق انتشار:انتشار آن بر روی ماسه سنگهای دامنه کوهستان تا راس قله ها ادامه دارد.جایی که کوچکترین اثری از خاک نیست این گیاه مستقر شده است.
نام محلی : درنیکشهر به آن گز روغن میگویند.
موارد استفاده : مهمتر ین موارد استفاده این درخت از نظر اقتصادی روغن دانه های آن است. دانه های این گونه دارای 38-40 درذصد روغن ویک نوع ساپونن است . روغن این گونه به بن مشهور بوده و بسیار مناسب برا ی تغذیه است و در صنعت نیز برای جلا کاری و روغن کاری ساعتهای دیواری ومچی و چرخهای خیاطی وسایر ماشینهای ظریف مورد استفاده دارد . در صنایع دارویی تهیه نوعی آنت بیوتیک آز آن در دست بررسی است.
مصارف درمانی : ریشه در مان سوزاک و تب زرد – پوست درمان جرب و خارش – میوه برای درمان ناراحتی های کبد طحال و دردهای آرتروز وفلج استفاده میشود.
تکثیر : بذر و قلمه
- شیشم ،جک
مرفولوژی : شیشم درختی است با تاج پوشش بسیار ضعیف و همیشه سبز که ارتفاعش به 25 متر بالغ میشود . از طریق جستزایی ریشه و ساقه علی رغم فقیر بودن خاک و تخریب توانسته است تاکنون مقاوکت کند.
برگهایش متناوب و شانه ای است و دارای پنج برگچه واپه تخم مرغی با نوک کشیده تیز و پشت خزی است . گلهایش پروانه ای شکل کوچک و سفید است و در گل آذین خوشه ای قرار گرفته است . میوه آن نیام میباشد. درخت شیشم در برابر خشکی خاک و هم در برابر آب و رطوبت بردبار است و در کنار آب هم بخوبی میروید .سرعت رشد آن زیاد و پوست خارجی ساقه به رنگ سفید و چوب داخلی قهوای است.
فصل گلدهی: گلها در خرداد میرسندو در آذر بذر میدهند.
مناطق انتشار:اصل آن از مشرق زمین در هند و افغانستان است . درا یران در تنگ سرحه پاکستان –بشاگرد در ارتفاع 900-1200 متر از سطح دریا – ته درها و کنار چشمه ها و مسیر جریان آب میروید. در آبادان از قدیم در باغها کشت شده است . در شمال کشور هم بخوبی میروید.
نام محلی: نام این درخت در فارسی شیشم است و در تنگ سرحه آنرا رقاء و در جیرفت آنر جک و در آبادان سیسو نام دارد وبعربی انر سیسو ساسم میگویند.
موارد استفاده : چوب این درخت در اثر بخار دادن به صورتهای مختلف خمیده میشود ، چوبش قابل ارتجاع وقابل صیقل است و در نجاری مورد توجه میباشد. در مبل سازی و پایه های تختخواب چوبی به علت دوام و ظاهر زیبایی که دارد استفاده دادرد.
مصارف درمانی : درهند از جوشانده پوست آن برای درمان سوزاک استفاده دارد. جوشانده پوست و چوب ان خلط آور و اشتها آور است
به طور كلی از نظر تفاوت های بارز اقلیمی، به ویژه از منظر رویش های درختی و درختچه ای ، 6 منطقه در استان قابل تفكیك هستند:
1- منطقه پست حاشیه دریای عمان در جنوب استان.
2- منطقه كوهستانی حد فاصل ایرانشهر – چابهار.
3- منطقه گرم و خشک ایرانشهر و سراوان.
4- منطقه كوهستانی تفتان.
5- منطقه دشتی شهرستآن های خاش و زاهدان.
6- منطقه بسیار خشک و بیابانی شمال استان (دشت سیستان)
از گونه های شاخص منطقه می توان؛ پسته كوهی و بادام كوهی هم چنین درختان كهور، كنارچش، گلیر، پیش یا نخل خزنده، گز، تاگز، خرزهره، پیر، چگرد، انواع نی ها، زهر عقرب كه اغلب جنگل های تنگ دامنه ها و دره ها و اراضی ساحلی را فرا گرفته اند. علاوه بر درختان مزبور درخت انجیر هندی تمبر(از نوع تمبر كجرات) نیز به شكل جنگل های كم پشت یافت می شود. در دره ها و دامنه های رود سرباز درختانی موسوم به چش و نخل شیطان فراوان است. درخت دیگری در جنگل بلوچستان وجود دارد كه شاخه های آن مانند درخت یاس است و در حدود 5 الی 8 متر ارتفاع دارد. چوب آن از نوع خیلی سخت هم چنین شكننده است و میوه ای به شكل گیلاس و آلبالو دارد كه اهالی بومی از میوه آن در رنگرزی استفاده می كنند. وسعت كل جنگل های استان حدود 5/1 میلیون هكتار برآورد شده است
در مناطقي از چابهار به طرف كنارك در مسير جاده و در مسير روستاهاي حوتك و كهيري به طرف ناحيه زر‌آباد نشانه‌هايي از جنگلهاي كهور و گز ديده مي‌شود.از مجموع 18 ميليون هكتار وسعت كل استان حدود 8/11 ميليون هكتار آنرا مراتع و جنگلهاي پراكنده تشكيل داده است از اين مراتع حدود 4 ميليون واحد دامي است حدود 5/1 ميليون هكتار از مراتع استان از نظر كيفي و كمي در وضعيت نسبتاً مناسبي قرار دارند.تنوع گونه‌هاي مرتعي نسبتاً زياد بوده و تاكنون 250 گونه مهم مرتعي مورد شناسايي قرار گرفته كه نشان دهنده غني بودن مراتع از نظر گونه مي‌باشد. گونه‌هاي مهم عبارتند از: گون،درمنه ، گراسها،جگن،ني،قيچ،شور، اسفناج، وحش، يونجه .

[Admin]

مطلب جامع و کاملی بود . امین جان دست گلت درد نکنه